Krizi ortaya çıkaran etkenler nelerdir?

Olayın hacmi çok büyük. Lehman Brothers 600 küsur milyar dolar batırarak gitti. Bir Türkiye ekonomisinin boyutunda. Onun dışında trilyonlarca servet kaybı var. Bu olay banka sektöründe oluyor. Ekonominin yüzlerce sektöründen birisinde yani. Ama bunu şöyle düşünmek lazım. Bir kasabanın bir mahallesinde bir olay oluyor, ama şu an bütün kasabaya yayılıyor. Olay bu şekilde olunca, hasar da çok büyük.  Hatta olay sarmal bir şekilde gidiyor. Bütün ülkeye yayılma şeklinde. Hatta o ülkenin komşularına da yayılma tehlikesi var. Bu olay Amerika’da oluyor. Yavaş yavaş bütün ekonomiye sirayet etme tehlikesinde ve diğer ülkelere sıçrama eğiliminde. Bu yüzden krizden bahsederken küresel kriz diyoruz.

Bunun suçluları ya da sorumluları kimler?

Şimdi küresel kriz deyince suçlu bulmak biraz zor. Hani etkenlerini, nedenlerini soruyorsun ya? Ben bu konuda çok fikir değiştirdim. Bana bunu Ağustos 2007’de sordular. Ben o zamanlar hep bankaları suçluyordum. İlk suçladığım şeyler bankalar oldu. Hani demek istediğim bunun tek bir suçlusu, tek bir amili yok. Toplu bir akıl tutulması var. Veya toplu bir cinayet mi var diyelim?

Nasıl?

Bankalar bir yerde bu suça itildi. Bir çok yönden itildi. Birincisi şu; 1980 lere kadar bankalar devletin bir çocuğu gibiydi. 1929’daki o büyük ekonomik buhranda on binlerce banka battı. Ama o zaman merkez bankası yoktu. Böyle müdahaleler yapacak. O bankalarla beraber bir sürü masum insanlar zarar gördü.

Kimler mesela?

Elli senedir, otuz senedir emekliliği için para biriktiren insanların birden tasarrufu o bankalarla beraber battı. Masum insanların, mesela çocuğunu okutmak için para biriktiren insanların paraları gitti. Haa böyle olunca dediler ki, bankalar çok önemli. Bankalar batınca sadece kodaman adamlar batmıyor, onlarla beraber orada parasını tutan masum insanların da parası batıyor. Normal bir ekonomide paranın emniyet yeri bankadır. Orası tutar.  O zaman dediler ki, bunları biz korumalı ve himayemize almalıyız ki, bunların batmaması lazım. Kimin batmama olasılığı daha fazladır? Devamlı kar eden bir kurumun mu? Devamlı zarar eden bir kurumun mu veya zarar etme ihtimali yüksek olan bir kurumun mu? Bunları ne yaptılar? Karlı bir işletme yaptılar. Bunların halktan topladığı mevduatlara faizi yasakladılar. Vadesiz mevduata bankalar faiz veremez. O zaman ortalıkta sadece bankalar var. Başka hiçbir şey yok. Başka oyuncu yok. Herkes bankalara mecbur. Banka faiz vermiyor diye başka bir kuruma gidemiyorsun. Bunlar vadesiz mevduat. Hani çek yazmak için, paranı her an çekebileceğin aktif şeyler. Bankaların kaynaklarının %60’ı bu şekildeydi. %60 bankalara maliyetsiz kaynak veriyorsun. Sıfır maliyetli kaynak veriyorsun, o da gidiyor kredi veriyor %6’dan %7’ den güllük gülistanlık. Merkez bankası bankaların babası oldu. Probleme düştüğü zaman, paraya mı sıkıştın, baba düşün, bunlar da çocuk. Baba hemen cebinden veriyor...

Devam edecek...

PROF. İHSAN IŞIK*, TOBB Dünya Türk İş Konseyi Amerika Bölge Komitesi Üyesi; Amerikan Türk Ticaret Odası (ATCOM) Başkanı

[Söyleşi: Meryem Tortuk - Genc Yaklaşım]