Tarikat-ı Muhammediye’nin izini sürerken yol bizi Yeşil Deniz’e çıkarttı. Tarihi İpek Yolu üzerinde yer alan İzmir Ödemiş’e bağlı Birgi köyünde, İmam Birgivi hazretlerinin kabrini ve medresesini ziyaret etmek nasip oldu.

Tarih ve tabiatın emsalsiz ahengini temsil eden Birgi;Aydınoğlu Mehmet Bey’in bölgeyi fethiyle (1307) İslamlaşmış ve beyliğin başkenti olmuş. Aydınoğlu Mehmet Bey’in imar ve İmam Birgivi Mehmet Efendinin ihyası ile ruhunu bulan beş bin yıllık şehir; doğası, doğallığı, tarihi, mimarisi ve maneviyatıyla sizi adeta bir zaman yolculuğuna davet ediyor.

Bugünkü nüfusu yaklaşık 3000 olan Birgi, Bozdağlar’ıngüney yamaçlarına yaslanmış, kendine has mimari dokusu, cumbalı evleri, konakları, camileri, türbeleri, hamamları, medreseleri, çeşmeleri, külliye ve daha birçok eserleri ile bir yandan şehir planlamacılarına ders verirken diğer yandan da adeta tarihe meydan okumaya devam ediyor.

Kültür ve Turizm Bakanlığı bu açık hava müzesini 1996 yılında sit alanı ilan ederek korumaya almış. Halen 171 adet tescilli eser bulunmaktadır. Birgi 2012 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne, geçen yılda BM Dünya Turizm Örgütü tarafından 32 köyden oluşan UNWTO 2022 En İyi Turizm Köyleri Listesi'ne dâhil edilmiştir.

Bu tarihi ve doğal zenginlik TRT yapımcılarının da dikkatini çekmiş olacak ki ismiyle müsemma ‘Yeşil Deniz’ dizisini burada çekmişler. Dizi bu tarihi mirasın bilinilirliğine katkı sağlamış ve iyi bir turistik destinasyon olmasına ön ayak olmuş.

Ancak Birgivi nisbesiyle maruf İmam Birgivi hazretlerinden, onun ilmi, tarihi, tasavvufi şahsiyetinden, o şehre (bugün köy)katkılarından hiç bahsedilmemiş olması TRT adına, kültür vesinemamız adına sorgulanması gereken önemli bir konudur diye düşünüyorum.

Bu ziyaretimiz esnasında dizinin tekrar yeni bölümlerinin çekilmeye başlayacağını öğrendik, bu manada yörenin manevi mimarına vefa adına bir telafi fırsatı olabilir inşallah.

Asıl adı Takıyyüddin Mehmed olan İmam Birgivi 1523’te Balıkesir’de; müderris, âlim ve faziletli bir babanın oğlu olarak dünyaya gelmiş. İlk tahsilini babası Pîr Ali’den almış ve hıfzını onun yanında tamamlamış. İstanbul’a giderek önemli hocalardan ders almış, müderris olmuş. Kanuni döneminde askeri yargıda görev almış, bu dönemde dahi ilim ve irşad faaliyetlerine ara vermeden devam etmiş.

Birgivi din ve hizmet anlayışının merkezine Kur’an ve Sünnet’e ittibayı oturtur. Osmanlının duraklama döneminde yaygınlaşan bidat ve hurafelerle mücadeleye adamış kendini. “Kabirlere türbe yapılması, buralarda mum yakılması, ücret karşılığında Kur’an okunması gibi bid‘atlar ve ayrıca bâtıl itikadlarla, kadılar arasında rüşvetin yaygınlaşması, zengin çocuklarına ücretle ilmî pâyeler verilmesi gibi meşrû olmayan uygulamalara karşı da mücadele etti.”(*)

‘Para vakfetmenin câiz olmadığını’ savunur ve bu hususta farklı düşündüğü Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi’ye reddiye yazar. Bu mücadelenin yalnız yürümeyeceğini görüp,Bayramiye tarikatına intisap eder. Kamu hizmeti müddetince aldığı paraları iade eder ve hak sahipleriyle teker teker helalleşir.

Eserlerinde ve vaazlarında sosyal sorunlar ön plandadır. Hakkı söyleme hususunda hiçbir şeyden çekinmez. Birgi’den İstanbul’a gelerek Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa’ya memleketteki adaletsizliklerle mücadele etmesi için tavsiyelerde bulunur. O dönemde yaygın ve meşru olmasına rağmen hiçbir eserini herhangi bir devlet büyüğüne ithaf ederek onlardan bir beklentiye girmez.

Sultan II. Selim’in hocası, aslen Birgili Atâullah Efendi’nin Birgi’de yaptırdığı medreseye şeyhi Abdullah Karamânî’ninde talebi doğrultusunda müderris atanır. Kalan ömrünü takriben on yıl kadar, burada talebeleriyle, kitaplarıyla ve irşad faaliyetleriyle tamamlar. İstanbul’dan ayrılmak ona da iyi gelmiştir elbette ama payitaht bürokrasisi bu duruma daha çok sevinmiştir herhalde.

Arap grameri açısında medreselerde ilk müracaat edilen Avamil ve İzhar kitapları onun eserleridir. Tasavvuf ve Ahlak konusunda Gazalinin İhya’sından esinlendiği, bidat ve hurafe ehli mutasavvıfları eleştirdiği, Arapça asıllı, onlarca tercümeve şerhi bulunan, birçok kez basılmış Tarikat-ı Muhammediye en meşhur kitabıdır.

1573’ün son baharında, 50 yaşında iken arkasında yüzler talebe ve çoğu Arapça 60 kitap bırakarak vefat eder. Allah makamını ali, hizmetini kaim eylesin.

Birgivi’nin ilmi duruşu ve tasavvufi şahsiyeti size de birini hatırlattı mı? Merhum ve mağfur hocamız Pro. Dr. M. Es’adCoşan, sanki onun çağdaş yansıması, modern bir izdüşümü.

Kabri ve medresesi Birgi’den biraz daha yukarda, Birgivi mezarlığının içinde bulunmaktadır. Mezarında türbe yok, ama başına dikilmiş ulu serviler türbeden daha heybetli ve daha müşfik duruyor.

Ömrünü adadığı bidatle mücadele mezarda da rahat bırakmamış mübareği. Çaput, bez bağlamamışlar ama servinin dallarında renga renk 99’luk tesbihler sallanıyor.

Medresesi sahipsiz ve bakımsız. Aslına uygun olmayan ahşap bölmeler yapılmış ve ziyarete gelenlerin namaz kılması için lalettayin düzenlenmiş.

Efendinin türbesi yok ama medresedeki tadilatı yaptıran vatandaş kendisi ve ailesi için bahçeye bir türbe diktirmiş.

Yerel yöneticilerin ilgisizliği ve vizyonsuzluğu her yerde olduğu gibi orda da ön plana çıkıyor ne yazık ki.

Uzun ve meşakkatli bir yolculuğun ardından menzile ulaşınca; restorasyon nedeniyle, tadilat sebebiyle, personel yetersizliğinden, çepeçevre kuşatılmış mabedler, kilit vurulmuş konaklar, küf tutmuş hamamlar derin bir offçekmenize sebep oluyor.

Konuyla ilgili yaptığım kısa araştırmada tarihi turistik malumatlarla dolu bazı internet/haber sitelerinin Birgivi ’ye karşı ya kör ya da cahil olduklarını üzülerek müşahede ettim.

Her şeye rağmen tarihi, tabiatı, maneviyatı tek sepete koyup gezmek isteyen dostlarıma hararetle tavsiye ederim.

Ödemişe 9 km. Salihli yolundan Birgi’ye döndüğünüzde Arnavut kaldırım taşları döşenmiş anayol, size farklı bir yere geldiğinizi hissettiriyor.

(*) https://islamansiklopedisi.org.tr/birgivi