Koronavirüs vaka ve ölüm rakamları hala yüksek ama aşı bulunduğu için tünelin sonunda bir ışık göründü. Artık hepimiz ekonominin nasıl ve ne zaman “geri dönüş” yapacağını ve bu ışığın ekonomiye 2021’de nasıl yansıyacağını merak ediyoruz. Sizin için uzmanların bu konudaki yazılarını araştırdım ve kendi görüşlerimle harmanladım.

Gelin önce Amerikan ekonomisini baz alarak bir durum tespiti yapalım. Eylül 2020 itibariyle işsizlik oranı %7,9, yani pandemiden hemen önceki Şubat 2020’ye göre %4,4 daha yüksek. Karantina nispeten kalktığı için ekonomik rakamlar daha iyi görünse de pandemi öncesi seviyelerin çok altında. Tüketici harcamaları ve istihdam artış oranları ise hız kaybediyor. Tüm bunlar bu durumun artık geçici olmadığına, yavaşlayan ve hatta daralan ekonomiye ve yapısal tahribata işaret ediyor.

Biraz açalım. Pandemi başlangıcında geçici işten çıkarmalar %80 idi. Eylül 2020 sonunda geçici işten çıkarmalar %40’lara düştü, yani işten çıkarılanların %60’ı geri dönüşü olmayacak şekilde işten çıkarıldı. İlk başlarda yaptıkları iş tasfiye edildiği için işini kaybedenlerin oranı sadece %10 idi. Bugün ise bu rakam %40’larda. Ana sebebi azalan ticaret hacmi olan bu durum üç netice verdi: 1. Şirketler küçüldüler ve bazı işyerlerini kapattılar. 2. Şirketler yeniden yapılanmaya gittiler. 3. Yeniden iş bulacağından umudunu kesenler işgücü piyasasından çıktılar.

İşyeri kapatılan bir işçinin 4 aydan fazla işsiz kalması halinde yeni bir iş bulma ihtimali yaklaşık %40 iken geçici olarak işten çıkarılan birisinin yeni bir iş bulması %65 civarı. İşgücü piyasasından ayrılanların yeni bir iş bulması ise çok daha fazla zaman alacak. En çok zarar gören kesim ise çocuk bakımıyla geçimini sağlayan kadın işgücü oldu çünkü çocuklar evlerinde kalıyor.

Tüm bu veriler işgücü piyasasının eski haline dönmesinin uzun bir süre alacağına işaret ediyor. Ekonomide yapısal tahribat olduğu için düzelmesi hem daha zor olacak ve hem de daha uzun süreceğe benziyor. Ekonominin düzeltilmesi için devletlerin piyasaları yeniden açma ve canlandırma adına daha ciddi adımlar atmaları gerekiyor.

Peki tüm bunlara rağmen dünya piyasalarına yön veren Amerikan Dow Jones indeksi pandemi öncesi seviyesini de aşıp nasıl hala yükseliyor diye sorulabilir. Bunun birkaç sebebi var: 1. Aşı bulundu diye pozitif bir hava yaratılmış olması. 2. Federal Rezerv Bankasının faiz oranlarını çok düşük tutması, özel sektör borçlarına garanti vermesi ve para basması. 3. Pandeminin daha çok küçük işletmeleri ve düşük gelirlileri vurmuş olması. Birinci ve ikinci sebeplerin geçici olduğunu ve sürdürülebilir olmadığını anlamak zor değil. Üçüncü sebep ise bir sosyal yara oluşturma yolunda.

Başlıktaki soruya geri dönelim. 2 Haziran 2020’de kendi web sitemde yayınladığım yazımda (http://mehmetulutas.com/index.php/2020/06/01/ekonomide-geri-donus-ne-zaman/) böylesi bir ekonomik krizin ortalama 20 ay sürebileceğini yazmıştım. Bugün uzmanlar da benzer düşüncede ve Amerikan ekonomisinde ciddi oranda düzelmenin 2021 sonlarını ve tam düzelmenin de 2022 sonlarını bulacağını tahmin ediyorlar. Globalleşmiş dünyada Türkiye için de benzer tahminlerde bulunmak mantıklı olacaktır.

Umarım hem uzmanlar hem de ben yanılıyoruzdur ve düzelme çok daha önce gerçekleşir. Neticede hepimiz aynı gemideyiz ve bu geminin biran önce sahili selamete çıkması lazım. Bu süreç zarfında dişimizi sıkmaya devam edeceğiz. Devlet, vakıf ve derneklerin ihtiyaç sahiplerine destek vermeye devam etmeleri gerekiyor. Mali durumu iyi olanların da önce akrabalarından başlayarak maddi yardımlarda bulunmaları şart olacak. Bu krizin altından hep beraber ve birbirimizi kollayarak kalkacağız.