30-Ekim-2020 Cuma günü yaşanan İzmir Seferihisar depremi hepimizi derinden üzdü. İnsanlar ilk çağlardan beri verimli toprakların, meyve ağaçlarının, akarsuların, soğuk ve sıcak kaynak sularının, avlayabileceği hayvanların çok olduğu yerlere yerleşmişlerdir. Bu verimli yerlerin büyük çoğunluğu altındaki tektonik hareketlerden dolayı oluşmuştur, yani deprem fay hatları üzerindedir.

Türkiye’miz birçok fay hattının üzerinde olduğu için depremlere sıkça maruz kalıyor ve maruz kalmaya da devam edecek. Ne zaman, nerede, ne şiddette olacağını bilemediğimiz depremleri durdurmamız mümkün değil. Öyleyse depremin yıkıcı zararlarından korunma yöntemlerini binalarımıza tatbik etmek mecburiyetindeyiz. Bu yöntemlerden en önemlisi binaların sağlam zemine oturtulmasıdır ve bunun için de detaylı bir zemin etüd çalışması şarttır. Peki nedir bu zemin etüd çalışması? Size bunu bilgi ve örneklerle anlatmak isterim.

Binaların, özellikle çok katlı binaların, sağlam bir zemine oturtulması gerekir. O yüzden binaların temeli genelde altta sağlam bir kaya yapıya varılana dek kazılır. Ardından kayalara kazıklar çakılır ve bina o kazıkların üzerine oturtulur. Böylece bina o sert ve sağlam kayalara sabitlendirilmiş olur. Eğer altta kazıklar çakılabilecek kaya bulunmaz ise bu sefer sağlam bir zemin oluşturulması gerekir.

Bu depremin en çok zarar verdiği Bayraklı ilçesinde yıkılan binaların olduğu yerlerde 50-60 sene önce balık tutulduğu söyleniyor. Yani buralar doldurulmuş. Deniz doldurulabilir ama bu dolgunun kompakt edilmesi, yani sıkılaştırılması gerekir.

Çoğumuz duymuşuzdur. Mimar Sinan’ın ustalık eserim dediği Edirne Selimiye Camisinin temelini attıktan sonra 8 sene beklediği rivayet edilir. Mimar Sinan sıkılaştırma yapacak makinası ve test yapacak aparatı olmadığı için “doğal” sıkılaştırma yöntemini kullanmış. Temel 8 sene içerisinde doğal olarak zemine oturmuş. İşte o yüzden Selimiye Camisi 500 senedir hala ayakta.

2017 yılında Panama City Havalimanı için her biri 4.000 m3 kapasiteli 3 tane dev yakıt tankı inşaatı projesi yaptık. Projenin müdürüydüm. İlk olarak tankların inşa edileceği arsada zemin etüd çalışması yaptırmak istedik. Çünkü Panama, aynı Türkiye gibi çok ciddi depremlerin yaşandığı bir ülke. Müşterimiz bize “gerek yok çünkü biz daha önce oranın 30-40 metre yakınında zemin etüd çalışması yaptırmıştık ve onu kullanabilirsiniz” dedi. Biz kabul etmedik ve yeni çalışma istedik. İyiki de istemişiz. Meğerse tankları dikeceğimiz arsa çok önceleri havalimanında yapılan başka inşaatlardan çıkan toprağın, molozun ve çöpün atıldığı yer olarak kullanılıyormuş ve müşterimiz bize bunu söylemeyi unutmuş!

Zemin etüd çalışmasını yapan mühendisiz bize bu zemine dev tankların dikilmesinin felaket olacağını söyledi ve bize iki seçenek sundu. 
    ⁃    30 metre derinde tespit ettiği kaya zemine beton kazıklar çakın.
    ⁃    Arsayı 6-8 metre derinliğinde kazın, çıkan toprağı atın, ve oluşan boşluğu yeni ve sıkıştılabilir büyüklükte taşlarla doldurun. Ama doldurmayı sadece 30 sm yüksekliğinde yapın, sıkılaştırın, test edin ve geçerse bir sonraki 30 sm dolguyu yapın.

Fiyat olarak ikinci seçenek daha uygundu ve onu uyguladık. Nihayet dev tanklar dikildi ve test için su ile doldurduk. Doluyken her bir tank yaklaşık 5.000 ton gelmesine rağmen zemin 1 sm bile çökmedi. Hem müteahhit firma hem de mal sahibi bize teşekkür etti.

Eğer İzmir Bayraklı’nın dolgu yapısını ve zeminin gevşekliğini tespit edip ona göre çözümler üreten bir zemin etüd çalışması yapılmış olsaydı, iddia ediyorum böyle bir felaket yaşanmazdı. Nitekim aynı ilçedeki yeni binalar hala ayakta. Merak edenler için de söyleyeyim ki zemin etüdü pahalı bir çalışma değil.

Depremde hayatını kaybedenlere Allah’tan rahmet, sağ kurtulanlara da acil şifalar diliyorum. Devletimizin mevcut inşaat kodları ve mevzuatını daha da katılaştırarak binaları daha güvenli hale getirmeli, kontrol ve denetimleri sıklaştırmalı ve cezaları arttırmalı. Vatandaşlarımız depremdem ölmemeli veya sakat kalmamalı. Rabbim kimseye deprem felaketi yaşatmasın.