Grubun Suriye'deki sürgün lideri, Filistin politikaları ve Vanity Fair.

Deborah Amos

Hamas'ın sürgün lideri Halid Meşal henüz çantalarını toplamıyor ama Şam'ın dış mahallesindeki karargâhı çok geçmeden kapanabilir. Geçenlerde sürpriz açıklamalarla İsrail ve Suriye sekiz yıldan beridir ilk kez dolaylı müzakerelerini teyit etti. İsrail uzun süreden beridir Suriye'nin Hizbullah ve Hamas gibi örgütlerle bağını koparmasını istiyor fakat şimdi Golan Tepeleri bir kez daha masada ve şartlar keskin bir şekilde değişti.

Gecenin ilerleyen vakitlerinde gerçekleştirdiğimiz bir görüşmede Meşal rahattı ve gülümsüyordu. Bana zencefilli bir çay ve bir tabak bisküvi ikram etti. Bir saatlik görüşmeyi açmak için Meşal Kur'an'dan bir ayet okudu fakat bu sadece onun dine ilgisiyle ilgiliydi. Meşal bütünüyle bölgede son dönemde gerçekleşen çok önemli gelişmeleri çözmekle ilgiliydi. Bu gelişmeler; İsrail ve Suriye arasında Türkiye'nin yürüttüğü müzakereler ve yeni bir Lübnan iç savaşını önlemek için Katar'ın yürüttüğü arabuluculukta noktalanan bir anlaşmaydı. Anlaşma Hizbullah'ın gücünü ve Suriye'nin bölgesel nüfuzunu teyit etti. Batı Beyrut'ta bir sokak savaşı noktasına kadar tırmanan 18 aylık bir çatışma için şaşırtıcı bir şekilde barışçıl bir son oldu. Görünüşe göre ABD'nin katılımı olmadan ve Bush yönetiminin politikalarına karşı olan bir şekilde sonuçlanan her iki anlaşma da Filistin politikalarını etkileyecektir.

Meşal, "Araplar neden Lübnan için harekete geçiyorlar fakat Filistinliler için bunu yapamıyorlar?" sorusunun sorulduğunu söylüyor. Lübnan anlaşmasının onaylanmasını mümkün kılan ve Meşal'in kendisinin yerel düşmanların güç paylaşımı konusunda anlaştıkları "kazanç yok, kayıp yok" modelinin başarılı uzlaşmalarına göndermede bulunuyor. "Bu bizim Filistinliler adına istediğimiz iç uzlaşma modelidir."

Ocak 2006'da Hamas parlamento seçimlerinde yolsuzlukları ve etkisiz el-Fetih hareketini yendi; 2007 ile birlikte bir Filistin iç savaşı, Batı Şeria'yı Abbas yönetiminde ve Gazze'yi de Hamas kontrolündeki rakip hükümetlerin yönetiminde bırakarak Filistin başkanı Mahmut Abbas'ı ve onun yönetimini Gazze Şeridi'nden çıkardı. Bir birlik hükümetiyle ilgili müzakereler askıya alındı.

Meşal'e 'kazanç yok kayıp yok modelinin' Filistin görüşmelerinde çalışmadığına neden inandığını sorduğumda "Birleşik Devletler dahası tam olarak Bush yönetimi Filistin uzlaşmasını engelliyor" dedi.

Geçen haftanın önemli gelişmelerinde yönetim büyük oranda yokken başkan George W. Bush, dış politikadaki politik sermayesinin çoğunu İsrail ve Filistinliler arasındaki barış yoluna yatırdı. Yönetim, Hamas'a yönelik her türlü açıklığa ve her türlü diyaloga karşı olan bir inatçılıktadır.

Suriye ve İsrail'in barış görüşmelerine yeniden başlamaya hazır olduklarını ifade eden son açıklamalara gelince Meşal, Suriye'nin kararını desteklediği fakat bu görüşmelerin çok zor ve karmaşık Filistin müzakerelerinin zararına olacağına inandığını söyledi. Bu düşünceleri, duyurunun ardından gelen günlerde Şam'da açıkça ifade etmedi sadece birkaç gün sonrasında İran liderliğinin düşünceleriyle aynı ve Suriye ile İran arasındaki yakın ittifakta gerilimlere neden olmaları muhtemel olan düşüncelerini Tahran'daki bir basın konferansında dile getirdi.

İsrail ve Suriye'nin bir anlaşmaya varmaları durumunda Şam'daki Hamas konumunun riske girip giremeyeceğini sorduğumda Meşal'in cevabı soruyu yanıtsız bıraktı. "Biz herhangi bir eldeki kart değiliz biz bir özgürlük hareketiyiz. Hamas zor şartlar altında çalışmaya muktedirdir. Bizim gerçek savaşımız Filistin'in içindedir."

Suriye rejimi Filistinli gruplara karşı önceden harekete geçti, son dönemde yani 2003 gibi yakın bir geçmişte İslami Cihat ve Hamas'ın medya bürolarını kapattı. Geçen hafta Suriye—İsrail görüşmeleri teyit edildikten sonra Suriye eski enformasyon bakanı bir barış anlaşmasının varlığı durumunda Lübnan'daki Hizbullah'a ve aynı zamanda Hamas'a da bir göndermede bulunarak "direnişe artık ihtiyaç olmayacak" dedi.

İsrail ile yapılan barış görüşmelerinin önemiyle ilgili bir işarette Suriye devlet başkanı Beşşar Esat, Hizbullah'a, anlaşmayı imzalaması için gerekli olan son dakika tavizlerini vermesi için baskı yaparak Lübnan görüşmelerinde kişisel bir rol üstlendi. Bu anlaşma üzerinde uzlaşılan bir adayın devlet başkanı seçilmesini, kabinede bir güç bölüşüm anlaşmasını ve 2009'daki parlamento seçimleri için bir formülü içeriyordu. Eğer Lübnan müzakereleri başarısız olsaydı Suriye'nin dolaylı da olsa İsrail ile başlattığı ciddi görüşmelerdeki başarısı gölgede kalırdı.

Fakat Hamas'ın da oynamak için kartları var. Bush yönetimi diyalogla "radikalleri yatıştırmaya" karşı uyarmasına rağmen Hamas, Bush yönetiminin biteceği aylarda bağlantıların heyecanına sahip oldu. Meşal, Washington'dan gelen paylamaya karşın Fransız hükümetinin Hamas ile politik diyalog başlattığını teyit etti. Meşal, diğer Avrupa ülkeleriyle de "bağlantının" olduğunu söyledi. Halid Meşal, bu ay Şam'daki Norveç Ulusal Günü resepsiyonunda diplomatlarla görüştü. Bu görüşmeler, Hamas'ın Filistinliler arasında desteğe sahip olduğunun ve barış sürecinin ileriye götürülmesi için kendisiyle görüşülmesi gerektiğinin kabulüdür.

İsrail bile Hamas ile Gazze'de bir ateşkesin ilan edilmesi ile ilgili olarak Mısır'ın arabuluculuk ettiği dolaylı müzakereler yürütmektedir. Kamuoyu yoklamaları İsraillilerin çoğunluğunun Gazze ve Temmuz 2006'da Gazze Şeridi yakınlarındaki İsrail topraklarından Hamas tarafından ele geçirilen onbaşı Gilad Shalit ile ilgili olarak Hamas ile doğrudan görüşmeleri destekleyerek hükümetin daha ileri gitmesini istediklerini gösteriyor.

Nisan ayında eski başkan Jimmy Carter, Hamas ile görüşmek için Şam'ı ziyaret etti. Carter, Hamas'ın, İsrail'in "kapı komşu olarak barış içinde yaşama" hakkını kabul etmeye hazır olduğunu söyleyerek bir ilerlemeden söz etti. Hamas, Abbas'ın yapacağı herhangi bir anlaşmayı onaylamak için referanduma götürülmesi gerektiği konusunda ısrar etmesine rağmen eski başkan, Hamas'ın Filistin Otoritesi'nin başkanı Abbas'ın İsrail ile bir barış anlaşması yapma çabalarını zayıflatmayacağı konusunda ısrar etti. Carter, Bush yönetimi ve İsrailli yetkililer tarafından eleştirildi fakat Hamas için Carter'ın ziyareti, diğerlerinin görüşmeyi düşünmeleri için kapıyı açtı. Bu, Bush'un yıllardır sürdürdüğü siyah beyaz kutuplaştırmasından bölgedeki bütün oyuncuların grinin tonlarına girişinin tanınmasına doğru bir değişimin başlangıcıydı.

Meşal, Carter'ın ziyaretinin "faydalı" olduğunu kabul ediyor ve Şalit'in ailesine bir mektup yazmasına izin verileceğiyle ilgili Carter'a verdiği sözü tekrarlıyor. "Başkan mektup için ricada bulundu ve bizde Carter'a saygımızdan bunu kabul ettik. Gazze'deki kardeşlerimizden bu mektuba izin vermelerini rica ettik ve yakında bu mektup gelecek."

Meşal, Bush'un kalan dönemi esnasında Filistin sorunlarının çözümü ile ilgili ilerleme ihtimalini yok sayıyor. Filistin—İsrail barış süreci şimdiye kadar çok az ilerleme gösterdi. Meşal, politik görünümü değiştirmesi için ABD seçimleri için bekliyor ve bu bekleyiş Suriye'nin de tavrı gibi görünüyor. Önümüzdeki aylarda İsraillilerle dolaylı müzakerelerde bulunmaya hevesliler fakat nihai bir anlaşma için ABD'nin ciddi dahilinin gerekli olduğu konusunda ısrar ediyorlar.

Meşal, bu başkan görevde olduğu sürece Bush yönetiminin kavgalı Filistin hizipleri arasında bir uzlaşmaya asla izin vermeyeceği konusunda ısrara ediyor. "Amerikan yönetimi, Filistin demokrasisini toplar ve silahlarla devirmesi için bozuk bir partiyi destekliyor. Ve bu Vanity Fair dergisinde açıkça ifşa edildi."

Bu direnişçi İslamcı bir lider için şaşırtıcı bir göndermedir. Vanity Fair Nisan 2008 sayısında Bush yönetiminin Hamas'ın seçim zaferini engellemek üzere bir Filistin iç savaşını çıkarmaları için Filistinli bir savaş lordu ve onun milisleriyle anlaştığını iddia ettiği bir makale yayınladı. Halit Meşal için bu Amerikan medyasının sonunda bu uzun çatışmada Filistinlilerden yana bir tavır aldığının deliliydi. Onun için çok önemli bir şekilde bu aynı zamanda Bush yönetiminin uzun hâkimiyetinin sonunda bitime yaklaştığı anlamına geliyordu.

Deborah Amos, Ulusal Halk Radyosu için Ortadoğu üzerine haberler hazırlıyor. Muhabir aynı zamanda Irak göçmenleriyle ilgili bir kitap hazırlıyor.

Röportajı İngilizce aslından Türkçe'ye çeviren: Ali Karakuş