YDD: Yeni Dikkat! Dünyası

Cehalet diye bir şey yoktur, yalnızca dikkatsizlik ve ilgisizlik vardır.

Isaac Newton (1643–1727)

*Kızımla nitelikli vakit geçirme kararı almıştım; bir öğleden sonra onunla “bir süper gücün olsaydı ne yapardın?” soru oyununu oynuyorduk. İlk soruyu ben sordum ve tam kızım cevap verecekken cebimde bir titreşim hissettim ve gelen iş e-postası ile bir an dikkatim dağıldı. -Kızım, “Baba!” diye seslendi. -‘Bir saniye bekle’, “bu şeye cevap vermem gerekiyor” diye mırıldanarak gözlerim telefonumda, parmaklarım tuşlarda cevap yazıyordum. - Bana hayalindeki süper gücün yapabileceklerini anlatmaya başlamışken, dikkatim cep telefonuma kaydı; keşke o anda onun ne dediğini duyabilseydim; ama duyamadım. Başımı kaldırdığımda odayı terk etmişti. -Dikkatim dağıldığı için mükemmel bir baba-kız birlikteliğini berbat etmiştim. İşte o zaman dikkati dağıtan şeyleri yönetmeyi öğrenmem gerektiğini anladım… *(Nir Eyal)

Çevremizde ve iç dünyamızda sayısız gelişme ve olay cereyan etmektedir; ve bunların etken ve kahramanları vardır. İç ve dış dünyamızla sürekli bir alışveriş halindeyiz; olaylardan etkilenir ve etkileriz. Olaylar bazen alıştığımız, bilindik ve istediğimiz istikamette, bazen umulmadık biçimde cereyan eder. Bazı olaylardan daha çok, bazılarından daha az etkileniriz. Bizi yakından ilgilendirip harekete geçirenler olduğu gibi umursamadıklarımız da vardır. İlgi alanımızda olan varlık ve olaylar bizi motive edip harekete geçirme potansiyeli taşır; bu yüzden onlara daha benimseyici gözle bakarız. İşte bizi harekete geçiren olay ve varlıkları benimseyici tarzda yapmış olduğumuz seçme işi ‘dikkat’ diye tanımlanmıştır.

Dikkat, bir şeyi öğrenmek, anlamak, gerçekleştirmek, korumak veya kavramak amacıyla gösterilen zihinsel çabadır. Dikkatini toplamadan yeni bir bilgiyi öğrenmek, bir eylemi sağlıklı olarak tamamlamak ya da işi verimli biçimde sürdürmek mümkün değildir. Dikkat, iç ve dış dünyada cereyan eden değişimlerin farkında olmak ve iradî olarak, (belirli bir varlık, olay, ödev veya işe) kendini konsantre edebilme becerisidir. Bu becerinin en önemli vasfı yoğunlaşmadır; zihnimizin odaklandığı noktayı daha net görür ve daha iyi kavrarız. Olay ve varlıkları anlama ve anlamlandırma (kavrama) yoğunlaşmayla orantılı olarak güç kazanır.

Dikkat bir seçme eylemidir; algının eğilimlere, çıkarlara, dış etkilere ve uyarıcılara göre seçici ve özel olarak bir varlık veya eyleme yoğunlaşma durumudur. Bu bakımdan algıları etkileyen en önemli faktör dikkattir; dikkatin katılımı olmadan öğretilmeye, benimsetilmeye çalışılan şeyler karşıdaki tarafından ne sindirilebilir, ne kabullenilebilir, ne de fikri bir güç haline gelebilir. Bilinçten yoksun alelade bir farkındalığın eğitimce bir değeri yoktur. Yani kolayca oluşan dikkat aslında dikkat değildir. Dikkat düzeyindeki farkındalık, düşünceyi belli bir konu üzerine yoğunlaştırmakla kalmaz, aynı anda algıyı araya giren kirleticilerden ve istikrarsız düşünmelerden de kurtarır.

Dikkatin istemsiz, bilinçli, irade dışı vs. gibi birçok çeşidi tanımlanmıştır . İnsanların çeşitli ilgi alanları vardır; küçük bir kızın oyuncak bebeklere ilgili duyması doğaldır ve dükkandaki oyuncak bir bebeğin dikkatini çekmesi normal karşılanır. Bu türden bir yönelişde irade aranmaz. Ancak çeşitli sebeplerle dikkatin bilinçli ve iradeli olarak belli hedeflere yöneltilmesi iradî dikkattir. İradî/istemli dikkat eğitim ile kazanılıp belirli bir çaba ile devam ettirilebilir; fakat bu türden dikkatin bir enerji ve zindeliğe ihtiyacı vardır; yeterli ve dengeli beslenmeyen, bitkin, yorgun, uykusuz, ruhu yaralı kişilerin iradî dikkat için hazır olduklarını söyleyemeyiz.

Belirli bir konuda yoğunlaşmışken veya bir ödevi yerine getirirken farklı bir uyarıcının aniden dikkatimizi sarsması ve cazibe ile bizi istediği yöne çekmesi ile irade dışı dikkat şekillenir. İrademizle konsantre olmuşken, karşımıza aniden dikkatimizi dağıtacak güçte bir görüntünün çıkması, bir anda yüksek volümde cazip bir müziğin başlaması ya da bilgisayar ekranında bir şeyler okurken pat diye çıkan reklamın algımızı dağıtması gibi durumlar buna örnektir.

Meşru amaçlara veya makul faydaya gereken sürede ulaşmak için yoğun bir dikkat ve çaba içinde olmak şart; bu ister somut varlıklar, ister soyut varlıklar veya ister maddi ister manevi hedefler için olsun fark etmez...Dikkat denilen mücevher , güzergâh üzerinde bilinçli ya da doğal dikkat dağıtıcı haramilerin saldırılarına maruz kalır. İster hayatımızın en önemli değeri olarak odağımızda bulunması gereken aileye karşı ödevlerin yerine getirilmesi sırasında, ister bir toplumsal görevde, ister bir sınav hazırlığında, ister ticari bir girişimin sürdürülmesi esnasında , isterse trafikte araba kullanırken olsun anlık veya uzun vadeli dikkat daima hayatın akışı içinde yanı başımızda olması gereken bir güçtür.

Dikkatin bir varlık veya olay üzerinde yoğunlaştırılması karşısında kişiyi veya topluluğu gayeden uzaklaştırmak, oyalamak, engellemek, yönünü değiştirmek, şaşırtmak amaçlı gelen uyarıcı ve kirleticilerin tümü dikkat dağıtıcılar olarak tanımlanabilir. Dikkat, aklımızın başımıza geldiği çocukluk devresinden, birilerine ihtiyaç duymaya başladığımız yaşlılık dönemimize kadar hayatımızın köşe bucağında duran hayatî bir gerekliliktir.

Günümüzde internet, yeni teknolojiler ve sosyal ağlar sayesinde hayatın her anı ve bütünü için “dijital dikkat dağıtıcı şeyler” endişe verici bir boyut kazandı. Çünkü bunlar sadece uğraştığımız işten bir süreliğine kopmamızı sebep olmuyorlar; bunların, hayatımızın en önemli değerleri ile bize karakter kazandıran yapageldiğimiz ödev ve işleri hayatın merkezinden uzaklaştırma yeteneği o kadar güçlü ki, etkileriyle âdeta bizi bulutların üzerine çıkarıyorlar. Teknolojik cihazların hayatımızdaki rolü arttıkça dikkatimizin dağılmasını önlemek giderek zorlaşıyor. (Reuters)

Günlük hayatta her türlü resim, video, metin, uyarı ve bildirime maruz kalıp bunlara haddinden fazla enerji harcıyoruz ve bunlarla hayatın 7/24 tüm dilimlerinde temaslı hale geldik. Dijital dikkat dağıtıcıların başta nörolojik sağlık için olumsuz sonuçlar olmak üzere elbette fiziksel, zihinsel ve ruhsal bedelleri olacaktır ve bugün bunlar bilimsel olarak ispatlanmış halde…Odağın dijital uyarıcılar ile ödev arasında sürekli olarak yer değiştirmesi enerji ihtiyacının da sürekli artması sonucunu doğurur; ancak enerji alımı süreli ve sınırlı olduğu için zihinsel, ruhsal ve bedensel yorgunluk kaçınılmazdır. Bu durum verimlilik ve üretkenliğimizle doğrudan ilgilidir; zihinsel olarak yorulduğumuzda, daha kötü performans gösteririz, daha fazla hata yaparız ve ödevimizi bihakkın yerine getirememenin hüsranını yaşarız.

İster öğrenici , ister öğretici, ister uygulayıcı olalım odaklanmamız gereken şey dikkattir, dikkate yatırım yapmaktır! Dikkat eğitimle elde edilebilen muazzam bir vasıftır. ;bir şeyler öğretmek istiyorsak ve bunu belirli bir sürede yapmak durumundaysak öncelik vermemiz gereken şey karşımızdaki kişi yada kitlenin dikkatini çekmek ve bunu sürekli diri tutmaktır; bunun için, bize bir şeyler pazarlamak isteyenlerin mütemadiyen dikkatimizi istedikleri yöne çevirmeye dönük planlı girişimlerinden ilham alınabilir; benzer şekilde bizi dolandırmak isteyenlerin de ilgilendikleri şey dikkatimizdir.

Yarının dünyasında belki de en önemli yetenek ‘dikkati koruyabilirlik’ olacak. Dikkat dağınıklığının üstesinden gelmek, zamanımızın mücadele alanıdır; bu bakımdan dikkat çekicilerin etki alanındaki başıboş zihnimizi nasıl yöneteceğimizi öğrenmek mecburiyetindeyiz. 30 Yıldır gündemden düşmeyen YDD (Yeni Dünya Düzeni) kavram kısaltmasının fakirdeki karşılığı artık “yeni dikkat dünyası” oldu. Tek bir yetenek haricinde hiçbir beceri, gelecekte sizi siyasal, sosyal veya iş hayatında ileri taşımayacak: Dikkatli olmak! Bunun da iki kanadı var; dikkat çekici olmak ve dikkati dağıtılamaz olmak! Bir başka değişle bilgi çağının en geçerli akçesi dikkattir ve bu zamanın bütün ticari faaliyetlerini dikkat ekonomisi olarak adlandırsak yeridir; yatırım yapılan şey dikkattir!

Sonuç olarak; teknolojik gelişmelerle yetişilmez düzeyde bilgi patlamasının yaşandığı, mal ve hizmetlerin tarihte olmadığı kadar bollaştığı ve benzerleştiği günümüzden bakınca yarının başarılı insanlarında en önemli kabiliyetin iç ve dış dikkat süreçlerini yönetmek olduğundan kuşkumuz yok. Bütün plan ve stratejilerin, yatırım ve geliştirmelerin dikkati çalma üzerinde yoğunlaştığının şuurunda isek, yeni neslin içine doğduğu yeni dünyanın asıl becerisi ‘dikkat gücü’nü öğrenmelerine çaba göstermek akıllıca olacaktır.

Dikkatli olun, dikkati koruyun!

*Bu yazıyı beğenip faydalı bulduysanız, sosyal medyada paylaşıp daha çok kişiye ulaşmasına destek olabilirsiniz. İlginiz için teşekkür ederim.