Özbekistan’a yaptığım ziyaret sonrası gözlemlerimi 8 ayrı köşe yazımda sizlerle paylaşmıştım. İstememe rağmen araya giren gündemler sebebiyle bazı konular eksik kalmıştı. Bunlardan biri de türbesini ziyaret etme imkânı bulduğum İmam Maturidi idi.

Özbekistan’da İmam Maturidi’nin doğumunu 1155. Yılının kutlamalarına ilişin alınan kararları duyduğumda bu vesile ile (yazının sonunda bu kararlardan bahsedeceğim) yazı serimde kalan eksikliği tamamlamaya karar verdim….

Ehl-i sünnet kelâmının en önemli temsilcisi Ebu Mansur el-Maturudi…

X. yüzyılda yaşayan, İslam düşüncesine fikri, itikadi ve ilmi bağlamlarında önemli bir değer katan ve Ehl-i sünnet kelâmının en önemli temsilcisi Ebu Mansur el-Maturudi, İslam dünyasının pek çok gelişmelere ve değişimlere sahne olduğu; dini, itikadi, felsefi ve siyasi mezhep ve akımların, bid’at içerikli görüş ve sapmaların ortaya çıktığı ve İslam inancına hem dışardan hem de içeriden zararlı ve yıkıcı düşüncelerin sokulmaya çalışıldığı çalkantılı bir dönem de yaşamıştır.

Bu kritik dönemde eserlerinde İslam inançlarını hedef alıp yıkmaya çalışan pek çok inkârcı dini ve felsefi akımın iddialarını çürütmeye ve başta tevhit inancı olmak üzere İslam’ın temel inançlarını tespit edip, savunmuş ve sağlam bir temele oturtmuştur.

Mâturidi’nin tam adı “Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmu el-Mâtururidi es-Semerkandi el-Hanefi” olarak zikredilir.

Hayatı boyunca Ehl-i sünnet akidesini öğretmek ve müdafaa etmek için bir asra yakın hayatı doğduğu şehir olan Mâturît’te sona ermiş ve Semerkant’ta defnedilmiştir.

Mâturidi, başta kelam olmak üzere hadis, fıkıh, tefsir, mezhepler tarihi, cedel, usul-ü fıkıf ve diğer ilimlerde kaynak niteliği taşıyan eserler telif etmiştir. Yazdığı pek çok eserden günümüze iki eser ulaşabilmiştir.

1-Kitabü-t Tevhit

En önemli eseri kabul edilir. Bir kelam kitabı olan eser, kelami görüşleri açısından en önemli çalışmasıdır.

2-Te’vilatü’l-Kur’an

Katip Çelebi’nin “Hiçbir kitap ona eş olamaz. Hatta şimdiye kadar bu konuda yazılan eserlerin hiç biri kıymet yönüyle ona yaklaşamamıştır” diye övdüğü bu eser tefsir ilmi yanında kelam, felsefe, mezhepler tarihi, fıkıh, hadis gibi birçok alanda zengin bilgiler içerir. Kitap Kur’an-ı baştan sona yorumlayan “Sistemleşen Ehl-i Sünnet’in “ ilk tefsir kitabı olarak nitelendirilmektedir.

Bu yazıda bu kadarla iktifa edelim. Maturidi’yi hatırlamaya vesile bu yazıdan daha detay öğrenmeye bir merak uyandırabilirsem ne mutlu.

Gelelim yazının başında bahsettiğim konuya…

Özbekistan İmam Maturidi’nin doğumunun 1155. Yılını kutluyor.

Özbekistan Cumhurbaşkanınca İmam Maturid’nin doğumunun 1155. Yıldönümünün geniş çaplı kutlanması için bir karar kabul edilmiş…

“İmam Ebu Mansur Maturidi’nin örnek hayat yolunun ve zengin ilmi ve manevi mirasının kapsamlı ve derinlemesine araştırılmasını teşvik etmek, Maturidi’nin öğretilerinde yer alan hoşgörü ve itidal ilkelerinin ahlkımız ve dünya toplumu arasında yaygınlaştırılmasını sağlamak ve gençleri vatan sevgisi ve milli ve evrensel değerlere saygı ruhuyla eğitmek” amacı taşıdığı ifade edilen kararla bir dizi faaliyet öngörülmüş..

İmam Maturi’di yılında yapılması hedeflenen etkinlikler…

Kararla oluşturulacak düzenleme komitesinin ve ilgili kurumların,

1-Nisan 2025’de Semerkant’ta “Maturidyil – Hoşgörü, ılımlılk ve aydınlanma doktrini” konulu uluslararası bilimsel ve pratik bir konferans düzenlemesi,

2-İmam Maturidi’nin “Te’vilutu’l-Kur’an” ve “Kitabü’t-Tevhit” adlı eserlerinin ve Maturidi öğretileriyle ilgili kaynakların Özbekçe ve yabancı dillere bilimsel ve açıklayıcı çevirilerini yapmak,

3-İmam Maturidi’nin doğumunun 1115. Yıl dönümüne ithafen anma hediyeleri basmak ve büyük düşünürün hayatını ve bilimsel mirasını vurgulayan bir dizi posta pulu, takvim ve diğer görsel medya oluşturmak,

4-Semerkant bölgesinde İmam Maturidi ve Maturidi öğretileri alanında çalışan alimlerin hayatına, bilimsel ve yaratıcı mirasına adanmış nadir el yazmaları ve basılı eser ve kitap nüshalarının sergilenmesi,

5-Semerkant’taki Ebu Mansur Matoridi kompleksinin yenilenmesi ve iyileştirilmesi,

6-İmam Maturidi’nin hayatını ve bilimsel mirasını ve günümüzdeki önemini ortaya koyan bir film oluşturmak,

7- Din İşleri Komisyonu ile birlikte, Yükseköğretim Kurumları Geliştirme Fonu'ndan finanse edilen, Mayıs ve Ekim 2025'te Şerof Raşidov Semerkant Devlet Üniversitesi'nde "Maturidiyyil Doktrini ve Günümüz" konulu cumhuriyetçi bilimsel ve pratik konferans ve bilimsel makaleler yarışması düzenlemek,

8-yabancı araştırmacılar arasında bilimsel yarışma düzenlenmesi, kazananların katılımıyla Özbekistan'da kültürel ve eğitimsel toplantılar ve seminerler-eğitimler düzenlenmesi,

9- Özbekistan Müslümanları Ofisi'nin imam-hatipler ve din eğitimi kurumları öğrencileri arasında "Din Bilgisi Bilgisi" yarışması düzenlemesi ve kazananları uygun şekilde ödüllendirmesi,

Gibi programlar ve etkinliklerle doğumunun 1155. Yıldönümünde Maturidi anılmaya ve anlatılmaya çalışılacak. Tıpkı İmam Muturidi’nin görüşlerini ortaya koyup mücadelesini verdiği dönem gibi İslam coğrafyasının hem kültürel olarak hem de fiilen işgal edilmeye çalışıldığı bu günlerde “Maturidi” nin “Hayatı boyunca Ehl-i sünnet akidesini öğretmek ve müdafaa etmek için” ortaya koyduğu mücadelenin anlaşılmasına vesile olacak bu etkinlikler serisinin hayırlara vesile olacağından şüphe yok.

Bu değerli gündemin hem Özbekistan’da hem de tüm Türk-İslam dünyasında karşılık bulacağına ve faydalar hasıl olacağı muhakkak. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’e bu güzel karar için teşekkürlerimi buradan arz ediyorum…

Semerkant/İmam Maturidi Külliyesinden fotoğraflarım…

Not: Faydalanılan Kaynak (Maturidi’nin Hayatı, Eserleri ve Kelam ilmi’deki Yeri/Dr.Recep Önal)