Kriz gürültüsünde vadeli zincirini koparmamaya dikkat etmemiz gerekir. Başbakan geçen hafta içinde Çeklere dikkat dedi. Ama bu uyarısının önemini çok kimse anlamadı.
Vadeli çek sistemi, Türkiye genelinde ve özellikle Anadolu'da ticaret çarkını döndürür. Zincirinin kopmasıyla (1) Firmalar batar (2) Ticaret durur (3) Banka sistemi büyük zarar görür.
Bizde ticaret genelde vadeli çek sistemiyle yürür. Bizde vadeli çekin arkasını en az 8-10 kişi (veya firma) imzalayarak birbirine devreder. Bunun anlamı, 100 YTL'lik bir vadeli çekin, 100X8=800 veya 100X10=1.000 YTL'lik iş hacmi yaratmasıdır. Çekteki imzaların birinin yükümlülüğünü yerine getirememesi sadece 100 YTL'lik riske neden olmaz. 800 veya 1.000 YTL'lik işi çökertir.
Kanunumuza göre, çek, görüldüğünde karşılığı ödenen bir kıymetli evraktır. Açık anlatımıyla, kanunumuza göre (1) Ödeme aracıdır. Kredi aracı değildir. Senet gibi kullanılamaz. (2) İbrazında ödenir. Vadeli çek olamaz.
Ama geliniz görünüz ki, Türk ekonomisi vadeli çekle işler haldedir. Bankalarımız vadeli çekleri teminat olarak kabul ederler. Vadesine kadar saklar, vadesinde işleme koyarlar.
Senet yerine çek kullanılıyor
Ticarette bu kadar önemli bir kredi aracı haline gelen çekin gücünü (sağlamlığını) sarsan iki önemli kanun değişikliği oldu.
(1) Eskiden imzaladıkları çeki ödemeyenler için hapse girme riski vardı. Şimdi bu risk kalktı.
(2) Türk Ticaret Kanunu'nun 711'inci maddesinin birinci fıkrası, çeke imza koyana cayma imkânı yarattı. Çeke imza koyan, bankaya telefon ederek, O çek hilafım dışında elimden çıkmıştır derse veya bir yazı gönderirse, bankalar savcılıktan veya ticaret mahkemesinden karar beklemeden ödemeyi durdurabilmektedir.
Bu durumda bankaların çekin arkasına Karşılığı yoktur kaydını koymamaları haciz ve icra takibini zorlaştırmaktadır.
Sanayici Şevket Sürek, Ekonomik kriz fırtınası Anadolu'yu da etkiler ve çeke imza koyanların bazıları imkânları olduğu halde, ödemelerini yapmazlarsa, bunun domino etkisi görülür. Sistem kilitlenir. Arkasından iflaslar gelir diyor.
Ticaret çarkı dönmeli
Şevket Sürek'in anlatımına göre, Talepteki yavaşlama nedeniyle ticaret erbabı malını satamamaktan üzülüyor. Malını satansa, kendisine verilen çekin ödenmeyeceği korkusuyla yaşıyor.
Bunları yazmak kolay ama, ortalığı tozun dumanın kapladığı şu dönemde, vadeli çek sisteminde riskleri yok etmek çok zor. Vadeli çekte önemli olan, kişilerin ve kurumların kendi saygınlığına toz kondurmama arayışlarını sürdürmeleridir.
Kriz söylentilerini fırsat bilen kötü niyetli uygulamaları önlemeye imkânı yok. Talepteki daralma nedeniyle iyi niyetine rağmen mükellefiyetini yerine getiremeyenlere söylenecek söz yok.
Ama şunu bilelim ki, ekonominin içinde bulunduğu koşullarda vadeli çek sisteminin çökmemesi sadece ticaret âlemi için değil, banka sistemi için de önem taşımaktadır. Bu nedenle şu veya bu şekilde vadeli çek çarkının dönmesini sağlayan bankaların, zor günlerde sistemi tıkayabilecek uygulamalardan kaçınmaları gerekir.