“Öldürme gücüne sahip olup da öldürmüyorsan, güçlüsündür”
V For Vendetta/2005
Çağdaş küresel tüketim dünyasında insanların gittikçe artan düzeyde hayatlarına hâkim olan ortak özellik “harcamak”! Oysa değerlerin iyiden iyiye yıprandığı günümüzde hem ekonomik hem de çevresel bakımdan ‘israf odaklı yaşam tarzı’nın sürgit devam etmesinin insanlık ailesini çıkmaz sokaklara sürüklediği de bir gerçek. Lüks mal ve hizmetleri üretenler bunların tüketimini özendirecek reklam ve pazarlama taktiklerini bilimsel (!) düzeyde geliştirmeye devam ediyorlar. İnsanların karakterlerini tahlil edecek şekilde profillerini çıkarıp analiz edenler, neyi ne zaman tüketeceğimize çoktan karar vermişler ve zaten yatırım ve üretim planlamalarını da buna göre yapıyorlar.
“Aklını kullanan insan arzularının kurbanı olmayan insandır.” Egonun (nefsin) her an daha iyisini ve çoğunu istediğinin bilincinde olanlar, sahip olduğu gelir düzeyi ile arzuladıkları arasındaki uyumu da doğru okuyanlardır. Tasarruf bilincinin yerleşmesi için nefsi (dürtüsel) satın almalar ile ihtiyaç satın almaları ayrımına vardıracak farkındalık girişimleri çok önemlidir. Nefsi (dürtüsel) satın almaların, duyguların belli kaynaklardan harekete geçirilmesi ile meydana geldiğini görebilecek bir farkındalıktan bahsediyorum… Bu tür satın alma yönelişinin kesinlikle bir ihtiyaçtan olmayıp bunların genelde lüzumsuz harcamalar olduğunu görebilmeliyiz. İnsan kendi kendine satın alacakları konusunda “lüks mü ihtiyaç mı?” veya “ne işime yarayacak bu benim?" yahut “bunu almasam ne kaybetmiş olurum? “sorusunu sorduğunda iradesiyle savurganlıktan kaçınabilir. Aklını kullanan çağdaş insan öncelikle İsrafın önüne geçmek ve tasarruf alışkanlığı kazanmak için önüne belirli süreleri kapsayan ekonomik hedefler koymalı ve bu hedeflere varabilmek için harcama kalemlerini öz bilinci ile yönetmeli.
Geleceğin emanet edileceği çocuklara tasarruf bilincini aşılamak sadece kumbara kullanmayı öğretmekle mümkün olmadığını görmek lazım. Onlara, dürtüsel harcama ile ihtiyaç harcaması arasındaki farkı anlatmak için hayatın bir değerler sistemiyle yaşanabildiği ölçüde kıymetli olduğunu gösterecek analitik düşünme becerisini kazandırmak önemli bir girişimdir. Örneğin çocuklara çevre bilinci ve doğa sevgisinin aşılanması tasarruf bilincinin kazanılmasında kilit bir rol oynadığı görülmüştür. Tabiatın tanınması ve doğal dengeyi sağlayan ekosistemin farkındalığı, çevrenin ve doğanın korunması hususlarında duyarlı olmak, israfın çevrenin tahrip olmasına sebep olabileceğini kavramak tasarruf bilincinin gelişimini sağlayacaktır. Mesela evde su tasarrufunun örnek olacak şekilde gündemde tutulması önemli bir tasarruf bilinci kazanımıdır. Susuz bölgelerdeki insanların ne kadar zor şartlarda hayatta kalmaya çalıştığını gösteren belgeselleri evde birlikte izlemek, susuzluk sonucunda dünyamızın nasıl korkunç bir hal alacağını görsel bir şekilde paylaşmak israf düzeyindeki harcamaların yeniden düşünülmesinin yolunu açacaktır.
Öte yandan enerji tasarrufu, toplumsal ve kişisel olarak ciddiye alınması gereken bir husustur. Dünyada enerji kaynakları sonsuz değildir ve bu konuda yeni kaynakların devreye alınması yanında tasarruf tedbirleri son derece kıymetlidir. Evlerimizin sıcak ve aydınlık ortamında otururken milyonlarca insanın dünyanın değişik yerlerinde göçler, savaşlar, salgınlar ya da ekonomik yetersizlikler yüzünden sıcak bir yuvadan ve gece aydınlanmasından mahrum kaldığı aklımızda olmalı; dahası bu konu aile ortamında etkili bir şekilde gündemde tutulmalı ki her bakımdan enerji tasarrufunun önemi idrak edilebilsin.
Nice insanın çeşitli nedenlerle yeterli gıdaya ulaşamadığını yazılı, görsel ve işitsel olarak aile ortamı ve sosyal çevrede gündeme getirilmeli. Kazancı yetmediği için birçok ailenin çocuklarını yeterince besleyemedikleri ve bu nedenle de çeşitli hastalıklara kolayca yakalandıklarını, verim, başarı ve mutluluk şöyle dursun “sadece hayatta kalabilmek" için bile temel gıdaya erişemediklerini görmek ve gösterebilmek lazım. İsrafın önüne geçmek ve tasarrufu bir yaşam tarzı haline getirmek bireysel olmaktan çok toplumsal bir tercih olmalıdır. Bunun için her türden israfın önlenmesi ve “sıfır atık” konseptinin bilinçli bir şekilde en temel eğitim müfredatında yerini alması için özel bir çaba sarf etmek gerekir.
Alışverişin bilinçli yapılması çevre ve doğa için ölümcül etkiye sahip atık üretimini engellemenin en etkili yoludur. Yapılacak her alışveriş öncesinde alınacak ürüne ihtiyaçtan mı yoksa dürtüden mi kaynaklandığı düşünülerek bir liste oluşturmak ve buna sadık kalmak çok etkili bir israf önleme ve tasarruf yönelişidir. Her yıl Dünyada üretilen 1,6 milyar ton gıda maddesi çöpe gitmektedir. Bunun sebebi insanların yiyebileceklerinden fazlasına tamah etmeleri, besin maddelerini doğru biçimde koruma bilgisine sahip olmamaları ve alışveriş bilincinden yoksun olmalarıdır. Bu üç konuya dikkat edilse gıda atıkları minimuma iner ve aileler bütçelerinde gıda giderlerini gözle görülür şekilde azaltabilir.
Hem minnetsiz bir şekilde özgürce yaşamak, hem gelmesi muhtemel sıkıntılı günler için bir tedbir, hem de ihtiyacı olanlarla duygudaşlık kuracak bir cesaret kaynağı olacak şekilde tasarrufa yönelmek küresel tüketim dünyasının kölesi olmaktan çıkaracak çok önemli bir irade göstergesidir. Hayatınızın değişik devrelerinde birçok tavsiyeler okuyup dinlemişsinizdir; ben de bazı basit ama etkili öneriyle yetinip huzurlarınızdan ayrılayım…
1. Kazancınızdan yok farz edeceğiniz bir miktarını bir kenara değerini mümkün mertebe koruyacak şekilde ayırın.
2. Harcamalarınızı ihtiyaçlarınıza göre düzenlerseniz hayatınıza değer veya anlam katmayan ürünleri satın almaktan kaçınırsınız.
3. İhtiyaçtan fazla gıda maddesi almayın; zamanı geçer ya da bol olduğundan israfa yol açar.
4. Dışarıda yeme alışkanlığı masraflarınızı bariz bir şekilde artırır; evde yemek yapın.
5. Buzdolabı ve kuru gıda dolabınızı ayda bir gözden geçirin, temizleyin; alıp unuttuğunuz gıdaları fark edersiniz.
6. Devamlı kullandığınız ürünleri toptan satın alın.
7. Konserve yerine taze ürünler ve kuru bakliyat alın; genelde bunlar daha ucuz.
8. Yemekleri 2–3 günlük yapmaya çalışın; hem malzemeden hem de enerjiden ve zamandan kazancınız olacaktır.
9. İşe evden yemek ve kahve götürün.
10. Dışardan pet şişe ile su almayın; matara kullanın.
11. Aylık harcamalarınızı yazın; böylece nelere lüzumsuz para harcadığınızı görebilirsiniz.
12. Birikim için kendinize hedef koyun; belli bir sürede belli miktar para biriktirmeyi hedeflerseniz, gereksiz harcamadan kaçınmanız kolaylaşır.
13. Kaliteli ürünleri sezon dışında alın, uzun süre kullanın.
14. Para yerine zamanla düşünün; emeğiniz ile günlük 100 lira kazanıyorsanız, 60 liralık bir kahve satın alırken o kahvenin bu süreye değip değmediğini bir kez daha düşünün.
15. Eğlence ve keyfiniz için yaptığınız harcamalarınızı sınırlayın.
16. Yakınlarınızdan ve dostlarınızdan destek alarak kredi kartı esaretinden kurtulun.
17. İnternette gördüğünüz bir ürünü almadan önce 1–2 gün bekleyin; vazgeçer ya da unutabilirsiniz.
18. Abonelik gerektiren kanalları ve uygulamaları kullanmaktan vazgeçin.
19. İnternet aboneliğinizi ihtiyaca göre kampanya dönemleri gözeterek ayarlayın.
20. Kışın evde kazak giyin; yakıttan tasarruf edin.
21. Cep telefonu faturanızı kontrol edip ihtiyaç fazlası ödeme yapıyorsanız tarife değiştirin.
22. Her yeni çıkan kitabı almak zorunda değilsiniz; birçok ilginç kitabı kütüphaneden ödünç alabilirsiniz.
23. İkinci el eşya ve kıyafet satın almaktan kaçınmayın.
24. Evde ve işyerinizde enerji ve su tasarrufuna dikkat edin.