"Aile ve Sosyal İlişkiler: Karı-Koca Hakları ve Sorumlulukları"
Değerli Dostlar,
Geçen hafta, “İslam'ın Işığında Günlük Hayat” ana temasıyla başladığımız seri yazıların, ilk bölümünde “Aile ve Sosyal İlişkiler” konusuyla ilgili olarak ayet, hadis ve büyüklerin sözlerini aktararak “Evlilik Öncesi Hazırlık ve Eş Seçimi” konusunda gazete köşe yazısı çerçevesinde temasetmiştik. Bugün yine “Aile ve Sosyal İlişkiler” ana konumuzdan ayrılmayarak, bununla bağlantılı olan “Karı-Koca Hakları ve Sorumlulukları” konusunu ele alacağız
Cenab-ı Allah Kur'an'da "Onlar sizin için birer elbise, siz de onlar için birer elbisesiniz" (Bakara, 2/187) buyurarak, eşlerin birbirlerini tamamlayan, koruyan ve örten varlıklar olduğunu muhteşem bir benzetmeyle açıklamıştır. Nisa Suresi'nde "Erkekler kadınların koruyup kollayıcılarıdır" (Nisa, 4/34) buyurulurken, "Kadınların da ödevlerine denk belli hakları vardır" (Bakara, 2/228) ayetiyle eşler arası hak dengesine dikkat çekilmiştir.
Hz. Peygamber (s.a.v) Veda Hutbesi'nde "Kadınlar hakkında Allah'tan korkun. Siz onları Allah'ın emaneti olarak aldınız" buyurarak, kadın haklarının önemini vurgulamıştır. Başka bir hadislerinde "Sizin en hayırlınız, ailesine karşı en hayırlı olanınızdır. Ben aileme karşı en hayırlı olanınızım" (Tirmizi, Menakıb, 63) diyerek bizlere örnek olmuştur.
İmam Gazali "İhya-u Ulumiddin"de eşler arası hakları şöyle sıralar: "Kocanın karısı üzerindeki hakları; evde huzur ortamı oluşturmak, malını korumak, ev işlerini güzel idare etmek ve çocukların terbiyesine özen göstermektir. Kadının koca üzerindeki hakları ise; nafakasını temin etmek, güzel muamelede bulunmak, eğitim ve gelişimine destek olmak, iffetini korumaktır."
İbn Kayyım el-Cevziyye Zadül Mead eserinde şöyle der: "Evlilikte asıl olan merhamet ve sevgidir. Bu ikisi olmadan haklar ve sorumluluklar tam olarak yerine getirilemez."
İmam-ı A’zam Ebu Hanife'ye göre kadının evlilikteki en temel haklarından birinin mehir olduğunu söyleyerek, kendisine mehir konusunda danışan bir öğrencisine "Mehir, nikahın sıhhatinin şartı değil, fakat evliliğin bereket vesilesidir" demiştir.
Karı-Kıca ilişkisinin nasıl olması gerektiği konusunda, Hz. Ali ile Hz. Fatıma'nın evliliği de bizler için, İslamtarihinden çok çarpıcı bir örnektir. Hz. Peygamber, kızı Fatıma ile damadı Ali arasında ev işlerini şöyle paylaştırmıştır: Fatıma ev içi işleri, Ali ev dışı işleri üstlenecekti. Bu paylaşım, İslam'da eşler arası iş bölümünün güzel bir örneğidir.
Osmanlı döneminde kadı sicillerinde rastladığımız bir olay da karı-koca sorumlulukları konusunda bize inemlimesajlar sunar. Bursa'da 1602 yılında bir kadın, kocasının kendisine yeterli nafaka vermediği gerekçesiyle mahkemeye başvurmuş, kadı da kadının haklı talebini kabul ederek nafaka miktarının artırılmasına hükmetmiştir.
İmam Şafi, el-Ümm’de "Evlilikte temel prensip adalettir. Eşler birbirlerine karşı hem haklarını gözetmeli hem de sorumluluklarını yerine getirmelidir" der.
Sehl bin Sa'd'dan rivayet edildiğine göre, bir adam Hz. Peygamber'e gelerek eşiyle geçinemediğinden şikayet etti. Allah Resûlü ona "Eşinin iyi yönlerini düşün. Her insanda beğenmediğin bir yön varsa mutlaka beğeneceğin başka bir yönü de vardır" buyurdu. (Müslim)
Günümüzde eşler arası sorunl arın temelinde, çoğunlukla hak ve sorumlulukların tam olarak bilinmemesi veya yerine getirilmemesi yatar. Gerçek hayatta yaşanılan şu olayda, eşler arasındaki görev paylaşımı konusundaki anlaşmazlık, bir aile danışmanının İslami prensipler ışığında yaptığı yönlendirmelerle çözüme kavuşmuştur.
Hz. Ömer'in "Bir erkek, eşine karşı sorumluluklarını ne kadar güzel yerine getirirse, Allah katındaki derecesi o kadar yükselir" sözü, eşler arasındaki ilişkinin manevi ve uhrevî boyutuna işaret eder.
Evlilikte hak ve sorumluluklar karşılıklıdır. İmam Malik'in dediği gibi: "Evlilik bir ortaklıktır; ortağına zulmetmeyen kazanır." Bu ortaklıkta eşler birbirlerinin hem dünya hem de ahiret mutluluğuna vesile olmalıdır.
Allah nasip ederse Gelecek yazımızda "İslami Aile Terbiyesi" konusunu ele almaya çalışacağız.
Allah'a emanet olunuz.
Prof. Dr. Yakup CİVELEK
Ankara Hacı Bayram Veli Ünv..
İlahiyat Fak. Öğretim Üyesi