Bir işletme sahibi, kararlarını ve stratejilerini oluştururken sadece maddi kazançları değil, aynı zamanda içsel motivasyonlarını ve ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurur. Bu nedenle, bir işletmenin başarısı, girişimcinin hangi aşamada olduğuna ve hangi ihtiyaçları öncelikli olarak hissettiğine bağlı olarak değişebilir. İçsel motivasyonu dini manevi unsurlar olabileceği gibi milli ve vatanperver yaklaşımlar da olabilir. Diğer taraftan maddi kazanç beklentisi de bu içsel motivasyon unsurlarıyla birleşerek girişimcinin stratejik kararlarını etkiler.
Genellikle işletme sahiplerinin birincil amacı temel ihtiyaçlarını yani ailesinin ve kendisinin geçimini sağlayacak maddi kaynak sağlamaktır. Bir işletme sahibi temel ihtiyaçlarını giderdikten sonra, işletmenin daha güvende ve stabil olmasını sağlama arayışına girer. Bu, riskleri minimize etme, krizlere hazırlıklı olma ve finansal güvence yaratma gibi çeşitli stratejilere yansır. Bu aşamada, işletme sahibi, çalışanların maaşlarını düzenli olarak ödeme, stokları zamanında yenileme ve müşteri sözleşmelerini sürekli hale getirme gibi konularda özen gösterebilir. Bu aşamada biz karadüzen ilerleyen işletmesini daha kurumsal bir yapıya dönüştürmenin başlangıç adımlarını görürüz. İşletme sahibi sistemli bir yapı oluşturması gerektiğini bilir ve kabul eder ve bunun için ilerleyen yıllarda daha büyük adımlar atması gerektiğini ve yatırımlar yapması gerektiğini bilir.
Ancak, temel ve güvenlik ihtiyaçları karşılandığında, girişimcinin odak noktası değişir. Bu noktada, işletmenin sosyal bir ağ oluşturma, çalışanlarıyla daha sıkı ilişkiler kurma ve müşteri sadakatini artırma gibi sosyal ihtiyaçlara odaklanma olasılığı yüksektir. İşletme sahibi, çalışanlarıyla takım olma ve iyileştirme aktiviteleri düzenleyebilir, müşteri geri bildirimlerini daha sık toplamaya başlayabilir ve topluluk etkinliklerine veya sosyal sorumluluk projelerine katılabilir. Bu aşamada girişimcim sistemli bir yapının iç ve dış dış paydaşlarla yani ekipleriyle ve etrafındaki topluluklarla birlikte oluşması gerektiğini kabul eder. Bundan dolayı ekibini daha doğru seçmeyi ve daha etkili topluluklar oluşturmayı hedefler. Bu aşamaya ulaşmış işletme sahipleri kendileri için bir sistemsel altyapı ve bu altyapıyı uygulamaya dönüştürecek ekip yönetimine entegre etmeye çalışır. Hedefi sistem ve ekibin birlikte çalışmasını sağlamaktır.
Saygınlık ihtiyacı, işletme sahibinin daha yüksek bir amaç doğrultusunda hareket etmeye başlamasıyla belirginleşir. Bu aşamada, işletme sahibi, sektördeki liderlik pozisyonunu pekiştirmek, ödüller kazanmak ve diğer işletme liderleriyle stratejik ortaklıklar kurmak gibi hedeflere yönelebilir. Artık sistem oturmuş ekip ne yapması gerektiğini biliyor ve yenilikler oluşturabiliyor seviyeye gelmiştir. Bundan dolayı işletme sahibi artık sadece para kazanmak, işletmesini sürdürülebilir kılmak ve büyümek derdinde değildir. Artık daha yüksek bir amaç doğrultusunda hareket eder, sektöründe ve ülkesinde en bilindik firma olmayı hedefler. Bunun için bazı sivil toplum kuruluşlarına, partilere ve iş dünyasının önde gelen kuruluşlarına üye olur, yönetimine katılır veya başkanlığı için mücadele eder. Artık hedefi büyük bir firmanın patronu olmak ve bunun tüm sektör tüm ülke hatta global olarak bilinmesini sağlamaktır.
Kendini gerçekleştirme aşamasına gelindiğinde, işletme sahibi artık sadece maddi kazanç veya sosyal kabul arayışı içinde değildir. Bu aşamada, işletme sahibi, inovasyon, sürdürülebilirlik, etik değerlere bağlılık gibi konulara daha fazla odaklanabilir. İşletme, topluma daha geniş bir katkı sağlama amacı güdecek, sürdürülebilir çözümler geliştirecek ve toplulukla daha derin bir bağ kurma yolunda ilerleyecektir. Saygınlık ihtiyacı karşılandığında eğer girişimci siyasete mevki yönetimine girmemiş ise belirli bir noktadan sonra bu saygınlık arayışında etkisini yitirir. Bu aşamadan sonra büyük, sürdürülebilir ve tanınmış bir işletmenin sahibi olarak hedefinde yeni ürünler oluşturarak insanlığa hizmet etme, çevreyi koruma, toplumu eğitmeye ve geliştirmeye ve toplumsal eğilimlere yön verme arzusu başlar.
Sonuç olarak, bir işletme sahibinin motivasyonları ve ihtiyaçları, işletmenin stratejilerini, hedeflerini ve genel yaklaşımını doğrudan etkiler. Bu nedenle, bir işletmeyi anlamak ve doğru yönlendirmek için, işletme sahibinin hangi ihtiyaç aşamasında olduğunu tespit etmek büyük önem taşır. Yöneticiler ve profesyoneller olarak işletmenin sahibinin veya sahip ailenin bu ihtiyaçlar hiyerarşisinde nerede olduğunu bilmek ve ona göre stratejiler hedefler oluşturmak işimizi kolaylaştıracaktır. Bir firma sahibi temel ihtiyaçlarını karşılamadan çok büyük bir firma olma yönündeki adımları atmayacağı gibi sizin geliştireceksiniz stratejileri de önem vermeyecektir. Sonuç olarak işletme sahibinin ihtiyaçları, daha önce yaşadığı tecrübeleri ve travmaları işletmenin geleceğini etkiler.
Yazımızı okuduktan sonra sizce işletmenizin hangi basamakta olduğuna karar verdiniz mi?
Dr. Ömer Yazıcı
Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi