Elektriği eskiden TEK üretir, dağıtırdı. Bir tek oyuncu vardı. Şimdilerde oyuncu sayısı arttı. Devamlı da artıyor. Türkiye 21 elektrik dağıtım bölgesine ayrıldı. Bu bölgelerde dağıtımı yapacak, para toplayacak 21 oyuncu daha sahaya çıkıyor.
Sayın okuyucularıma öğrenebildiğim kadarıyla oyuncular hakkında bilgi vereyim.
Anadolu’da ilk elektrik üretiminin 1902 yılında Tarsus’ta bir su değirmeninin çarkına bağlanan dinamo ile elde edildiği söylenir.
İlk ciddi elektrik üretim tesisi 1914 yılında kurulan Silahtarağa kömür santralıdır. (1984 yılına kadar elektrik üretti)
Daha sonra çok sayıda yabancı, çok sayıda küçük santrallar kurarak elektrik üretti, dağıttı, dağıttığı elektriğin parasını topladı.
Atatürk döneminde 1935 yılında kurulan Etibank’ın 3 faaliyet konusundan biri elektrik işletmeciliği idi. Aynı yıl Elektrik Etüd İdaresi (EİE) kuruldu.
1939 yılında İnönü, 3645 sayılı kanun ile tüm elektrik, tramvay ve tünel işletmelerini millileştirdi.
1954 yılında Devlet Su İşleri (DSİ) kurulana kadar elektrik üretim ve dağıtım işlerinin sorunluluğunu Etibank taşıdı.
DSİ, Sarıyar, Seyhan, Hirfanlı, Kemer, Demirköprü, Atatürk Barajı gibi büyük hidrolik santral projelerinin yatırımını gerçekleştirerek, yatırımları işletmeye alarak elektrik arzını artırdı.
TEK idi “çok oldu”
1970 yılında TEK (Türkiye Elektrik Kurumu) kuruldu. Üretim ve dağıtım tekeli TEK’e verildi.
1984 yılında TEK’in tekel statüsü değiştirildi. Yerli ve yabancı sermaye şirketlerine, mülkiyeti TEK’te kalmak şartı ile üretim ve işletme hakkı tanındı.
1993 yılında TEK ikiye ayrıldı. (1) Üretimden sorumlu TEAŞ /Türkiye Elektrik Üretim ve İletim A.Ş. ile (2) dağıtımdan sorumlu TEDAŞ /Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. kuruldu.
(Dikkat buyurunuz: TEK bir kamu iktisadi işletmesi idi. TEAŞ ve TEDAŞ, özel sektör işletmeleri benzeri birer Anonim Şirket)
1996 Yılında YİD /Yap-İşlet-Devret ve Yİ /Yap-İşlet modellerine dayalı yatırımların önünü açacak kanuni düzenleme ile özel sektörün üreteceği elektriğin TEK tarafından satın alınmasına, kendi elektriğini üreten özel sektör işletmelerinin üretim fazlasını TEK’e satmasına imkân tanındı.
2001 Yılında EPD/ Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu kuruldu. Kurulu oluşturuldu.
Hükümete 5 milyar dolar gelir
Aynı yıl TEAŞ /Türkiye Elektrik Üretim ve İletim A.Ş. 3’e bölündü. Üç yeni anonim şirket oluşturuldu: (1) Elektrik üreten EÜAŞ / Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. (2) Elektrik salıp satan TETAŞ/Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi (3) Elektrik nakil hatlarını inşa eden TEİAŞ/Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
Açık anlatımıyla kamu kuruluşu TEK’ten özel şirket statüsünde 5 anonim şirket çıktı: Bu şirketler anonim şirket statüsünde ama şimdilik Enerji Bakanlığı’na bağlı.
2004 yılında DSİ tarafından inşa edilen, işletilen hidro elektrik santralları TEAŞ’a devredildi.
2000 yılında TEDAŞ’ın İHD (İşletme Hakkı Devri) modeli ile özelleştirilmesine karar verildi. (2008 yılında TEDAŞ 134 milyar kwh. elektrik dağıttı 12 milyar TL. gelir elde etti. 22 bin çalışanı var.)
2000 yılında İlk olarak İstanbul Anadolu Yakası dağıtım işi Aktaş Elektrik A.Ş.’ye, Kayseri Bölgesi dağıtım içi Kayseri ve civarı Elektrik T.A.Ş.’ye devredildi. Aktaş elektrik dağıtımında sorunlar çıkardı. Diğer ihalelerde hukuki pürüzler ortaya çıktı. Kayseri hariç diğer ihaleler iptal edildi.
2006 yılında tüm bölgeler için özelleştirme ihalelerinin tekrar başlatılmasına karar verildi.
Şimdiye kadar 51 ilde elektrik dağıtım işi 12 özel şirkete ihale edildi. Bugüne kadar yapılan ihalelerden Özelleştirme İdaresi yaklaşık 5 milyar dolar gelir elde edecek.