Dünyanın ve ülkemizin hızlı değişimler yaşadığı günlerdeyiz. Her an yeni bir bilgi, yeni bir olay ve alaşağı edilen düzenlerle toplumsal depremler yaşamaktayız. Bilgi kirliliği ve bu bilgilerle hızlı bir şekilde yüzyüze edilişimiz ruhumuzda, gönlümüzde, belleğimizde silinmez izler bırakıyor. Ruhumuz, psikolojimiz alabora oluyor.
Olayların birbiri ardına gelişi ve çeşit çeşit kafalarla değerlendirilişi tabir-i caizse her kafadan bir ses çıkması bizi aklı selim düşünmekten çoğu kez alıkoyabilir. Böylece vebal altında da kalabiliriz. Öyleyse ne yapmalıyız.
İşte aklı selim düşünmeyi öğreten Bir hikaye bir test diyorum. Ve olaylara bir de bu gözle bakmanızı öneriyorum.
“Bir adam, mahkeme salonunda hâkim ve jüri karşısında ayakta dikilmekte, hâkim ve bir grup ağlayan kadın adamın yüzüne bakmakta, bütün hepsi onu gördüğü zaman ağlamakta ve birbirlerini teselli etmektedir. Dışarıda toplanan protestocular güçlü ve kızgın bir şekilde slogan atmakta ve bu protestolarda adamın ismi geçmektedir. Adam, 6 kadın ve 2 genç çocuğun ölümlerine sebep olduğunu itiraf etmektedir. Jüri ayrıntıları öğrenince büyük şaşkınlık yaşamıştır.”
Evet şimdi, bu açıklama sizde ne gibi duygular ve önyargılar uyandırdı?
Bu parçadan kesin olarak edinebileceğimiz çıkarımlar nelerdir?
1. Adamın ölüme neden olduğunu kabul etmesi – Evet, bu bilgi parçada yazılıdır.
2. İnsanların üzgün olduğu – Evet, kadınlar ağlamakta ve protestocular kızgındır.
Şimdi bu adamın katil olduğu sonucunu çıkartabilir miyiz? Hayır, bu adam herhangi bir nedenden dolayı yalan söylüyor olabilir ve gerçekte kimseyi öldürmüş olmayabilir. Adamın doğruyu söyleyip söylemediğini bilmiyoruz çünkü henüz açıklamada bu konuda bir bilgi yok.
Şimdi biraz daha bilgi:
Adam gerçeği söylemekte, fakat ağlayan kadınlar adamın ailesinden olup, adamın hiçbir yanlış
yapmadığına inanmaktadırlar. Öyleyse, bu bilgi açıklamaya bakışımızı nasıl etkiler?
Şimdi biliyoruz ki adam gerçekten de en az sekiz insanın ölümüne yol açmıştır (daha fazla insanı öldürüp öldürmediğini bilmiyoruz) ve yine biliyoruz ki ağlayan kadınlar adamın hiçbir yanlış yapmadığına inanmakta. Nasıl yani?
Belki de bir kazaydı ve aslında adam hiç kimseye zarar vermek istememişti.
Kritik düşünme alıştırmamız için biraz daha bilgi:
Adam Kadınları ve Çocukları Bilerek Makineli Tüfekle Öldürdü.
Şimdi bu adamın suçlu olduğunu ve yaptıklarının canice bir iş olduğunu düşünür müsünüz? Her bir aşamada, bazı bilgiler verilmeyerek, bilgi eksikliğinin açıklamanın kendisi kadar önemli olduğunu göstermek istedik. Çünkü varsayımlara, önyargılara ve duygulara dayanarak acele hüküm ve sonuçlara varamayız.
Şimdi, herşeyi meydana çıkarmak için bulmacanın son parçası:
“Bay X, savaşta askerdi, 58 çocuk ve 14 kadın tutsağın dövülerek işkence altında tutulduğu bir köy buldu. Tutsakların kaçmasına yardım etmek isterken, esir kampı nöbetçileri arasında yeralan 10 yaşında 2 çocuk tarafından vuruldu, bu iki çocuk Bay X’i yaraladı; 4,7 ve 9 yaşlarında üç kız çocuğunu öldürdü. Bay X makineli tüfekle nöbetçilere karşı ateş açtı, bu sırada 6 kadın gardiyan tutsaklara el bombası atıyordu. Bay X bu kadın gardiyanları ve iki genç asker çocuğu öldürmeyi başardı ve kurtulan 69 kişiyle beraber kaçmaya muvafık oldu. Bay X’e en yüksek cesaret madalyası verildi. O şimdi esir kampından kurtulanların kahramanı.”
Demek ki…
Her şey netleşti! Geri kalan bilgilerden öğrendiğimize göre adam bir kahraman ve bilgi eksikliği nedeniyle belki bir ara aklınızdan geçtiği gibi soğukkanlı ve cani bir katil değil. Eğer kritik düşünmeyi kullanmazsanız, bütün hikâye karanlığa bürünebilir.
Başlangıçta, adam öldüren birinin soğukkanlı bir katil olacağını düşündünüz, çünkü duygusal
önyargınız karar verme yetinizi etkiledi, sonra olayın bir meşru müdafaa olduğu söylendi. Dolayısıyla hikâyenin sonucu ve başkahramanın suçlu olup olmadığı ne kadar bilginin verildiğinebağlı olarak değişti.
Kritik düşünme teknikleriyle öğrendiğiniz temel kritik düşünme becerilerinizi kullanarak, olaya farklı açılardan bakıp duygusal önyargıların etkisini azaltabilirsiniz.
SONUÇ
Bilmedikleriniz bildiklerinizden çoğu kez daha önemli olabilir, o yüzden kritik düşünme
değerlendirmelerini size verilen bilginin sınırları çerçevesinde yapmanız, bu çerçevenin dışına
çıkmamanız önemlidir, aksi halde yanlış hüküm verebilirsiniz.
Bu kritik düşünme dersi, sahip olduğunuz bilgiyle mümkün olan en iyi değerlendirmeyi yapmak için kritik düşünme araçlarının size nasıl yardımcı olabileceğini anlamaya başlamanızda yardımcı olacaktır.