Aile Işletmelerinde Kurumsallaşma - Profesyonel Yöneticiler
Aile işletmeleri ülkemizdeki işletmelerin %95’ini ülkemizdeki istihdamın ise %80’ini oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu işletmelerin varlığı ülkemiz ekonomisi için çok değerlidir. Aile işletmelerinin diğer işletmelerden farklı olduğu, bu konuda yapılan araştırmalarda aile işletmelerinin kriz zamanlarında daha dayanıklı olduğu, performans ve kurumsal sosyal sorumluluk konularında da daha iyi olduğu ortaya koyulmuştur. Kurumsallaşma ve profesyonelleşme konusunda ise aile işletmelerinin diğer işletmelere göre daha zayıf ve dönüşümü güç olan işletmeler olduğu ortadadır.
Kurumsallaşma birçok firmada olduğu gibi aile işletmelerinde de bazı dokümanları oluşturmaktan ibaret olarak biliniyor. Fakat şu bir gerçek ki aile işletmelerinde kurumsallaşmanın en temel göstergesi işletme yönetimine aileden olmayan bireylerin dahil edilmesi ve aile-işletme ilişkilerinin profesyonel düzeyde tutulmasıdır. Yönetiminde dışarıdan yöneticilerin olması performans ve muhtemel yatırımcılar için kesinlikle bir pozitif etki olarak kabul edilmektedir. Fakat aile işletmesinin yöneticisinin aileden olması ya da olmaması konusunda farklı araştırmalar mevcuttur. Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre icra kurulu yöneticisi aileden ve yönetim kurulunda dışarıdan olanların sayısı az iken aile işletmelerinin performansının düşük olduğu ortaya koyulmuştur. Diğer taraftan Almanya’da yapılan bir araştırmada ise icra kurulu yöneticisi aileden iken performansın diğer işletmelere göre daha yüksek olduğu ortaya koyulmuştur. Yüksek performans ve sürdürülebilirlik hedefi olan aile işletmelerinin yapması gereken en temel analiz üst yöneticilerin ne kadarının aileden olacağı ne kadarının da profesyonel dışarıdan yöneticiler olacağıdır. Bu durum işletmenin büyüklüğüne içinde bulunduğu endüstriye rekabetçiliğini ve ailenin insan kaynakları potansiyeline göre değişmektedir. Yani eğer ki ailede işletmenin yönetici pozisyonunda olduğunu bilecek nitelikte ve kalifiye de bireyler var ise yönetimde aileden bireylerin olması pozitif bir etkiye oluşturabilir fakat ailede yönetim konusunda güvenilir yetenekli ve eğitimli bireyler yok ise dışarıdan profesyonel yöneticilerin yönetime katılması gerekmektedir.
Kurumsallaşma, duyguların ve aile bağlarının işletme rasyonalitesi ile çelişmesini engellemek ve duygusal kararların verilmesinin azaltılmasını, endüstri ve piyasa şartlarına göre kararlar verilmesini sağlamak amacı ile aile işletmelerinde uygulanmalıdır. Karar mekanizmalarının istenilen şekilde çalışması için kurumsal yönetim uygulamaları hayati öneme sahiptir. Aile işletmelerinin güçlü yanlarından bir tanesi de aile bağlarıdır. Bu aile bağları karar verme süreçlerinde hızlandırıcı etkiye sebep olabilir. Bu özelliğinden dolayı ise aile işletmelerinin rekabetçi ve farklı kılar. Diğer taraftan aile içerisindeki dinamikler karar vermeyi zorlaştırıcı bir yapıya sahip ise mesela aile bireylerinden bir tanesi ortak vizyon ve misyonu benimsememiş ise alınacak olan kararlarda özellikle stratejik ve hedefe yönelik kararlarda zorlaştırıcı yavaşlatıcı ve zayıflatıcı rol oynayabilir.
Kısaca toparlamak gerekir ise aile işletmelerinin kurumsallaşması aile işletme ilişkisinin profesyonelleşme düzeyine, aile bireylerinin işletmenin gerekli kıldığı tecrübe ve eğitime sahip olmasına, ailenin aile dışı profesyonellere bakış açısına ve aile arasındaki güçlü ilişkilere bağlıdır. Profesyonelleşme diğer bir ifadeyle kurumsallaşma aile işletmeleri için zor bir süreçtir. Fakat bu süreci başaran aile işletmesi nesilden nesile kuşaktan kuşağa aktarılacak, ailenin adını belki de yüzlerce yıl taşıyacaktır.
Dr. Ömer Yazıcı