Son devir Osmanlı âlimi olan Ebû Muhammed Abdullah Ziyâeddin Efendin, 1733 tarihinde Ahıska’nın Azgur nahiyesinin Urpala köyünde doğmuştur.
Çocukluğunda âlim olan babasıyla beraber Şam’a giderek bir müddet Sâliha mevkiinde ikâmet etmiş ve bu ikameti sırasında ilk tahsiline başlayıp, yine babasıyla birlikte memketine dönmüştür. Tecvitle Kur’ân-ı kerîm ve âlet ilimlerini babasından okuyan Abdullah Ziyâeddîn Efendi, babasının vefatından sonra, Kars’a giderek tanınmış âlimlerden İsmâil b.Muhammed Berküşâdî’den fıkıh usûlü ilmini ve hadis ilmini okuyarak icazet almıştır. Bu sırada hocası kendisine “Ziyâeddîn” lakabını vermiştir.
Biraz süre sonra Erzurum’a gitmiş ve bazı âlimlerin sohbetine katılmış, Diyarbakır’da meşhur âlim Küçük Ahmed Zâde Ebûbekir Efendi’den Sahîh-i Buhârî ve Muhtasar-ı İbn Hâcib’i, Buzcuzâde Ömer Efendi’den tefsir ve arûz ilmi ile fen ilimlerinden hesap, hendese, hîkât (usûl-i İrtifâ) okuyarak icazet almaya muvaffak olmuştur.
Hocası Ömer Efendi’den sonra Mısır’ın derin âlimlerinden Şeyh Abdüsselâm Erzincânî’ye yazdığı mektubu götürerek, bu hocadan Buhârî, usûl-i hadîs, Dürerü’l-Ahkâm, ilm-i kırâet vesâire okuyarak, usûlü dairesinde tahsilini tamamlamıştır. Abdullah Ziyâeddîn Efendi, İstanbul’a gelerek bir taraftan ilimleri okutmaya, bir taraftan da eserler kaleme almaya başlamıştır.
Bir aralık Edirne yoluyla Bosna’ya seyahat etmiş ve buradaki iki senelik ikameti sırasında 1767 en büyük telifi “Revâmîzü’l-A’yân” adlı eserini yazmaya başlamıştır. Bu seyahatinden sonra İstanbul’a gelip, hac farizasını ifa etmek için Şam ve Kudüs yoluyla Haremeyn-i Şerifeyn’e gitmiştir. İstanbul’a dönüşünde kaldığı Ayasofya Medresesi’nde 1777 senesinde Revâmizü’l-A’yân adlı eserini tamamlamaya muvaffak olmuştur.
Abdullah Ziyâeddeîn Efendi, 1815 tarihinde Üskadar’da vefat etmiş ve Karacaahmed mezarlığının Söğütlüçeşme tarafına defnedilmiştir.
Eserleri:
1.Revâmizîzü’l-A’yân fî Beyâni Merâmîzi’l-Uhûd ve’l-Ezmân (5 cilt).
2. Levâmiu’s-Sevr (4 cilt).
3. Hâşiye ale’d-Dürer.
4. Mirkâtu’t’Tarîkati’l-Muhammediyye ve Mirdâtu’ş-Şerîati’l-Ahmediyye.
5. Câmiu’l-Fusûl fî İlmey el-Fürû ve’l-Usûl: Bu eserin bir elyazması nüshası, Atatürk Kitaplığı, OE_Yz_0607/02’de kayıtlıdır.
6. Mebâhicü’l-İhvân ve Menâhicü Kavânînü’l-Mîzân (Şerhu Îsâgûcî): Bu eserin bir elyazması nüshası, Konya Bölge Yazmalar Kütüphânesi, Burdur İl Halk Kütüphânesi Koleksiyonu, 1766’da bulunmaktadır.
7. Mensekün Latîf.
8. Risâle fî Hakki’l-Misâfir.
9. Risâle fi’t-Tıb ve’l-Kıyâfe.
10. Rumûzu’l-Hakâyık ve Kunûzu’d-Dekâyık fi’t-Tıb.
11. Bedîu’n-Nizâm fi’l-Coğrâfyâ.
12. Muhtasar Revâmîzi’l-A’yân.
Revâmîzu’l-A’yân adlı eser hakkında geniş açıklama:
Arapça olan bu hacimli eser beş cilt olup, elyazması halindedir. Bu eserin iki elyazması nüshasından biri Galata Mevlevîhânesi’nde, diğer nüshası Süleymaniye Kütüphânesi Esad Efendi bölüm’ündedir. Eserin muhtevâ fihristini şöyle kaydedebiliriz:
Cilt 1: Menâkibü’l-ilm ve fedâili fünûne, Zikrü’l-melâike ve’l-cîn ve’şş-şeyâtîn esnâfihim, Beyânu hakîkati’l-insân ve tafsîlü’l-eflâk ve mâ fî hâ, Tafsîlü’l-anâsir ve’l-ard ve mâ fîhâ mine’l-bihâr ve’l-ekâlim ve mâ fîhâ.
Cilt 2: Siyeru Muhammed (sallallahu aleyhi vesellem) ve menâkıbu ashâbihi.
Cilt 3: Menâkıbu kibârı tâbiîn ve eimmeti muhdesîn, Menâkıbu İmâm A’zam ve Tabakâtu ashâbihi.
Cilt 4: Menâkıbu İmâm Mâlik ve tabakâtu ashâbi’l-Mâlikiyye, Menâkıbu İmâm Şâfiî ve tabakâtu ashâbihi, Menâkıbu İmâm Ahmed b.Hanbel ve tabakâtu ashâbihi.
Cilt 5: Tabakâtu’l-mulûki’l-câhiliyye ve’l-İslâmiyye ve’l-hukemâ ve’ş-şuarâve beyân mileli’n-nâs ve encâlihim.
Bab (bölüm) ve fasıllar (kısımlar) itibariyle yedi bab üzere tertip edilen birinci ciltin muhtevâsını fihristi şöyledir:
Birinci bab:
İlme dair mevzular olup, üç fasıldır:
Birinci fasıl: Menâkıbu’l-ilm ve fedâilu ehlihi.
İkinci fasıl: Keşfu’l-ilm ve beyânu mahiyyetihi ve taksîmihi.
Üçüncü fasıl: Esmâu’l-ulûm ve’l-funûn.
İkinci bab:
Uli’l-ilm ve zevi’l-ukûl’e dâir olup, iki fasıldır:
Birinci fasıl: Mebâhisu’l-melâike ve beyânu esnâfihim.
İkinci fasıl: Mebâhisu’l-cin ve’ş-şeyâtîn.
Üçüncü bab:
Mebâhisu insan’a dâi.r olup, üç fasıldır:
Birinci fasıl: Mebâhisu’n-nefsi’n-nâtıka ve kuve’l-insâniyye.
İkinci fasıl: Mebâhisu’l-bedeni’l-insan ve ve beyânu keyfiyyetu terkîbiyye ve acâibiyye.
Üçüncü fasıl: Mebâhisü’l-esnâfi’l-insan ve beyânu teferrikıhim fî ektâri’l-ard
Dördüncü bab:
Felekiyyât ile tabakâtu’l-eflâk ve anâsıra dâir olup, dört fasıldır:
Birinci fasıl: Beyânu’l-eflâk ve’l-arş ve’l- kürsi.
İkinci fasıl: Beyânu fekki’l- kevâkibi’s-sevâbit ve’l-burûc el-isnâ aşere ve menâzilü’l-kamer.
Üçüncü fasıl: el-Kevâkibu’seb’ati’s-seyyâra.
Dördüncü fasıl: mebâhisu’z-zemân ve hareketu’l-eflâk.
Beşinci bab:
Unsiriyyât ile kürrâtü’l-anâsıra dâir olup, dört fasıldır:
Birinci fasıl: Küretü’n-nâr ve ahvâluhâ.
İkinci fasıl: Küretü’l-hevâ.
Üçüncü fasıl: Küretü’l-mâi.
Dördüncü fasıl: Küretü’l-ard.
Altıncı bab:
Ekâlimu hakikat ve aradiyye’ye dâir olup, iki fasıldır:
Birinci fasıl: Hattu istivâ.
İkinci fasıl: Ekâlimu seb’a.
Yedinci bab:
Mürekkebâtu unsuriyye’ye dâir olup, üç fasıldır:
Birinci fasıl: Madeniyât ve keyfiyyetu tekevvuniyâtihim.
İkinci fasıl: Nebâtât.
Üçüncü fasıl: Hayvânât