İnsanlar ay’a ayak bastıktan sonra feza hakkında yeni yeni planlar yaparak oralara yerleşmeyi, koloniler kurmayı, yerleşim yerleri meydana getirmeyi düşünmeye başladılar. Ayda arsalar almayı hesap etmektedirler. Mars (Merih) gezegenine varma çalışmaları yapmaktadırlar. Tabii ki Marsa varsalar bile oranın şartlarını yaşamaya müsait hale getirmeleri gerekecektir. İnsanlık bunu başarabilecek mi veya başarmaya vakti olacak mı, bunlar ayrı birer meseledir. Bu düşünce ve gelişmeler olunca biz müslümanlar için yeni yeni fıkhî meseleler ortaya çıkmıştır. Bu meselelerin başında ‘Namazın ne zaman ve nasıl kılınacağı’ meselesi gelmektedir.
Uzayda namaz konusunda karşımıza namazın vaktinin oluşumu ve tesbiti, kıbleye yönelme ve namazın rükünlerinin hakkıyla yerine getirilebilmesi meseleleri çıkmaktadır. Tabii ki bu konuda uzayda bulunulan yer de farklılık arzeder. Mesela ay’da namaz ile uzay boşluğundaki namaz farklı olur. Bunları göz önünde bulundurarak adı geçen konularda şunlar söylenebilir:
Uzayda Namaz Vakitleri:
Ay’da: Ayın 1 günü bizim 1 ayımıza tekabul eder. Yani ay, yarısı gece yarısı gündüz olmak üzere, 28-29 günde bir defa kendi etrafında dönüş yapmaktadır. Aslında ay kendi etrafında dönmemekte, sadece yörüngesinde yoluna devam etmektedir. Ayda bir defa dünyayı dolaşınca hem bir defa kendi etrafında dönüş yapmış olmakta hem de kendi yörüngesinde bize göre bir ayı, kendisine göre bir yılı tamamlamaktadır. Bu süre aynı zamanda ayın 1 yılı demektir. Çünkü ay, bu süre içerisinde dünya etrafındaki yörüngesini ancak tamamlamaktadır. Buna göre ay gününü namaz vakitleri konusunda ölçü almamız mümkün değildir. Aksi halde 1 ay hatta 1 ay yılında sadece 5 vakit namaz kılınmış olur ki bu hareketin makul olmayacağı ortadadır. Ayda, dünyadan herhangi bir noktadaki vakitleri esas alıp namaz vaktini tesbit etmek söz konusu olur. Bu noktalar uzaylının kendi beldesi, göğe yükseldiği belde veya Ummu’l-Kura (Beldelerin Anası) olan Mekke-yi Mükerreme’dir. Mekke dışındaki bir beldeyi esas alan uzaylıların doğal olarak farklı beldeleri esas almaları söz konusu olur ki ayda şöyle bir problem ortaya çıkar: Farklı beldelere
mensup veya farklı beldelerden göğe çıkan insanlar uzayda aynı yerde namaz kıldıkları zaman farklı vakitlere tabi olma durumunda kalırlar. Bu durumda da uzaylının biri mesela öğle namazını kılarken öbür arkadaşı yatsıyı kılar durumda olabilir. Bu dağınıklığı önlemek için Ana belde Mekke’yi esas almak zaruri olacaktır. Öyleyse uzaylılar, hangi beldeden olurlarsa olsunlar fezada namaz kılacakları zaman Mekke’deki vakitleri esas alarak namaz kılacaklardır.
Ayda oruç ve zekât tamamen dünyaya bağlı olarak eda edilir. Dünyada Ramazan ayı başladığı zaman oruca başlanır, ay bittiği zaman oruç biter. Zekât da dünya takvimine bağlı olarak verilir.
Mars’ta: Marsta 1 gün 24.37 saat olmakla ve eğimi de 25 derece olmakla gün olayı dünya gününe oldukça uyumludur. Yani Marsta aynen dünyadaki gibi hem oluşum hem de süre olarak gün ve vakitler oluşmaktadır. Öyleyse Marsta namaz kılacak olan kişi aynen dünyadaki vakit bilgisini Marstaki vakit oluşumuna uygulayacak ve vakti gelen namazı kılacaktır. Mesela güneş gündüz tam tepeden batıya doğru biraz meylettiği zaman öğle namazını kılacaktır. Bu namaz, dünya namazının hangi vaktine denk gelirse gelsin önemli değildir.
Oruç konusunda ise Marsın ayları esas alınır. Dünyada ramazan başladığı gün, Marsta da başlamış kabul edilir ve Marsın o ayı tümden oruç tutulur.
Zekât konusunda ise nisab miktarı mala sahip olduğu günden itibaren 354 gün dolunca o malın zekâtını vermekle mükellef olur. Marstaki veya fezanın herhangi uzak bir yerindeki uzaylı zekât konusunda dünyadaki ay (kamerî) yılına tabi olur. Çünkü Marsın yörüngesi dünyanınkine göre uzun olduğundan Marsta yıl 687 gün sürmektedir. Halbuki zekât 354 günde bir verilir.
Hac konusunda gerek aydaki gerek Mars veya başka bucaktaki uzaylı dünyaya gelip öyle hac yapar. Gelemiyorsa, ‘Hacca yol bulabilen kişi’ olmadığı için üzerine hac farz olmaz.
Uzayda İstikbal-i Kıble (Kıbleye yönelmek):
Ayda veya uzayın herhangi bir yerinde bizzat Kâ’be’ye veya Kâ’be yönüne dönmek mümkün değildir. Bu durumda uzaylı, Kâ’be’ye dönmeyi niyetine alarak herhangi bir yöne doğru namaz kılabilir. O niyetin yapılması şartıyla her taraf kıbledir. Ancak çok sayıda uzaylının aynı mekânda namaz kılmaları halinde kıble karışıklığı olmaması ve birliğin sağlanması için o toplumun reisinin tek yöne karar verip o çevrede o insanların aynı kıbleye dönmeleri temin edilmelidir. Aksi halde kıble konusunda karmakarışıklık yaşanır ve ictimâî anarşi ortaya çıkar.
Uzayda Namaz:
Uzayda namaz, yer çekiminin olup olmamasına göre farklılık arzeder. Şöyle ki:
Ay’da Namaz: Ay’da dünyanın 1/6’sı kadar yer çekimi vardır. Yani insan yere basabilmekte, yürüyebilmektedir. Öyleyse namazın rükünleri rahatlıkla yerine getirilebilir. Namaz kılan uzaylı kıyamı, rükûu, secdeyi ve ka’deleri rahat yapabilir. Buna göre ay yüzünde, yeryüzünde namaz kılıyor gibi namaz kılınacaktır.
Mars’ta Namaz: Mars’ın yer çekimi aydakinden daha kuvvetli olup dünyanın yaklaşık 1/3’i kadardır. Demek oluyor ki Mars’ta da namaz bütün rükunleri ile dünyadaki kılınabilecektir.
Uzayın Diğer Yerlerinde Namaz: Mars ve ay dışındaki gök cisimlerinde mevcut şartlar, eğer kendilerine çıkılabilirse, Mars, Dünya ve ay şartlarındaki gibi ise namaz yine kâmilen kılınacaktır. Fakat yer çekimi olmayan boşluklarda kılınıyorsa namazın rükunlerinin kâmilen yerine getirilme imkânı olmadığı için yerine getirilebildiği ölçüde namaz kılınır. Yerine getirilemediği durumlarda ise îmâ yani işaretle namaz kılınır.
Adı geçen hükümler uzay yolculuğu esnasında füze içerisinde de geçerlidir.
-Prof. Dr. Orhan ÇEKER