Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Salih Yılmaz, Zelenskiy'nin Türkiye ziyaretinde öne çıkan konuları AA Analiz için kaleme aldı.
***
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, İstanbul’da bir araya geldi. Gündemde özellikle tahıl koridorunun yeniden işlevsel hale getirilmesi, savunma sanayisi alanında işbirliği, Rusya ile esir değişimi, Rusların Kırım’da tutukladığı Tatar Türklerine dair girişim, barış forumu düzenlenmesi gibi ana konular yer aldı.
Ukrayna'nın savunma sanayisi yeniden canlanabilir mi?
Ukrayna’nın Sovyetlerden gelen ağır savunma sanayisi işletmelerinin çoğu Rusya tarafından yok edildi. Ukrayna her ne kadar savunma sanayisine dair fabrikaları yok edilse de, teknoloji transferi ve yetişmiş insan gücünün Türkiye ile ortak kurulacak şirketlerle yeniden canlanabileceğine inanıyor. Zelenskiy, açıklamasında "Türk savunma şirketleriyle ikili işbirliğini ve ortak üretimi güçlendirmek istiyoruz." ifadesine yer verdi. Ukrayna’nın böyle bir teklifte bulunmasının nedeni ise Batı ülkelerinde Ukrayna’nın kullanabileceği cephanenin tükenmesi ve siyasi engellerden dolayı Batı'nın silah yardımlarının gecikmesidir. Batılı ülkeler, Ukrayna’ya silah vermek yerine para verme noktasında daha hızlı karar alabiliyorlar. Ukrayna ise var olan bütçesine bağlı olarak Türkiye’deki silah sanayisi şirketleriyle ortaklık kurarak üretim yapmayı istiyor. Ukrayna’nın en çok ihtiyaç duyduğu top mermisini hızlı biçimde üretebilecek en güvenli ülke Türkiye gibi gözüküyor. Ancak bu silahları Türkiye’nin doğrudan Ukrayna’ya satmasındansa diğer NATO ülkelerinin Türkiye’den satın alması daha uygun bir yol olabilir.
Ukrayna, Rusya ile savaşın daha da uzun sürebileceği, Batı’nın silah yardımlarının aniden kesilebileceği ihtimaline karşı ortak üretimle çare bulmaya çalışıyor ve savaştan önce başlatılan savunma sanayisindeki işbirliğini daha da ileriye taşıyacak tekliflerle geliyor. Zelenskiy heyetinde, Kırım Tatar Türklerinden Ukrayna Savunma Bakanı Rüstem Umerov'un bulunması iki ülke arasındaki savunma sanayisi işbirliğini artırma potansiyelini de güçlendiriyor. Karadeniz’de Ukrayna donanmasının yeniden oluşturulmasında Türk şirketlerine büyük iş düşüyor. Zelenskiy, Türkiye'nin Ukrayna donanması için inşasına devam ettiği Ada tipi 2'nci korveti de yerinde inceleyerek Türkiye ile işbirliğine dair yeni adımların sinyalini verdi.
Ukrayna’ya göre Karadeniz’de ticaret Türkiye isterse yeniden gerçekleşebilir
Ukrayna, Karadeniz'de koşulsuz seyir güvenliğinin sağlanmasını istiyor. Seyir güvenliğini de ancak Türkiye'nin sağlayabileceğini görüşmelerde ifade ettiler. Rusya-Ukrayna arasında tahıl koridoru anlaşmasının süresi sona erdikten sonra henüz yeni bir anlaşma söz konusu olmadı. Türkiye, arabulucu rolüyle bu anlaşmanın yeniden işlevsel hale getirilmesini istiyor. Bu talep Antalya Diplomasi Forumu'na katılan Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’a da iletildi. Türkiye hem Ukrayna hem de Rusya’dan tahıl ihtiyacının büyük çoğunluğunu karşılayan ülke olarak bu koridorun açılmasını istiyor. Rusya, bu anlaşmada Rus tahılının da olmasını talep ediyor. Türkiye ise bu koridorun sadece tahıl için değil diğer emtialar için de artık geçerli olmasını düzenleyen bir plan ortaya koyuyor.
Zelenskiy’nin “Karadeniz'de koşulsuz seyir güvenliği sağlanmalıdır. Bunu da ancak Türkiye sağlayabilir.” ifadesinin içeriği zaten bu koridorun sadece tahıl için değil diğer ticaret ürünleri için de gerçekleşmesini istediğini gösteriyor. Peki böyle bir seyir güvenliği mümkün müdür? Türkiye eğer böyle bir seyir güvenliği olan plan isterse mümkün olabilir. Çünkü Rusya’nın böyle bir planı reddetmesi, Türkiye’nin de Karadeniz’de Rusya’ya karşı yeni önlemler almasına neden olacaktır. Türkiye, sadece Karadeniz’de değil karayoluyla Gürcistan-Azerbaycan üzerinden Rusya ticaretine de ek önlemler alabilir. Rusya’nın şu anda en son istediği, Türkiye’yi karşısına almaktır. Rusya’ya göre Türkiye sadece Karadeniz’den çıkış için değil İslam Dünyası ile orantılı işbirliği için de önemli bir ülkedir. Türkiye'nin, Ukrayna ile serbest ticaret anlaşmasının bir an önce yürürlüğe girmesi ticaret alanında önemli gelişmelere işaret ediyor. Bu gelişmeler bize Karadeniz’de Ukrayna ile seyir güvenliğini sağlayacak bir anlaşmanın görüşüldüğüne dair ip uçları veriyor.
Ukrayna, Rusya ile savaş esiri anlaşması istiyor
Ukrayna’nın savaş esirlerinin değişimi konusundaki talebi, Antalya Diplomasi Forumu'nda Lavrov ile görüşmelerde de gündeme geldi. Rusya’nın buna olumlu bakması sonrası Zelenskiy İstanbul ziyaretine listeyle geldi. Savaş esirlerinin serbest bırakılması hususunda Zelenskiy, "Rusya'nın esir tuttuğu Kırım Tatarları dahil savaş esirlerimizin ve vatandaşlarımızın serbest bırakılması konusunda da Türkiye'nin yardımına ihtiyacımız var." ifadelerini kullandı. Burada özellikle Kırım’da tutuklanan Tatar Türklerinin serbest bırakılması da gündeme geldi.
Rusya’sız “Barış Forumu” neden ihtiyaç?
Cumhurbaşkanı Erdoğan görüşmede "Rusya'nın da bulunacağı bir barış zirvesine ev sahipliği yapmaya hazırız" teklifini yinelerken Ukrayna tarafı şimdilik Rusya'nın katılımı olmadan Batılı ülkelerin de katıldığı bir barış forumuna sıcak baktıklarını ifade ettiler. Ukrayna’nın Rusya olmadan Batılı ülkelerin de katıldığı bir forum düzenlemeyi önermesinin nedeni barışın bedelini tek başına ödemek istememesinden kaynaklanıyor. Ukrayna’ya göre şu anda savaş her ne kadar Rusya-Ukrayna arasında gözükse de, Ukrayna'nın aslında Avrupa’nın güvenliği için savaştığına inanıyor. Bu nedenle de Ukrayna, eğer bir bedel varsa bunu Batılı ülkelerin de ödemesini ve bu forumda sadece barışın değil savaşın da gelecekte ne gibi sonuçlar doğuracağına dair detaylı tartışmalar yapılmasını istiyor. Bu şekilde, barış olacaksa hangi şartlarda olacağı ve sonuçlarının Avrupa’ya etkisinin ne olacağı da tartışılabilecek. Ayrıca savaş devam edecekse de Ukrayna’nın ihtiyaçlarının görmezden gelinmemesine dair garantiler verilmesinin de yolu aranıyor. Şu anda Ukrayna’daki savaşta barıştan uzak bir durum söz konusu olsa da Rusya’nın üstün durumda olması barışın da yolunu açabilir. Çünkü Rusya, ancak üstün olduğu bir durumda masaya oturmayı tercih eder.
[Prof. Dr. Salih Yılmaz, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesidir.]