İSTANBUL (AA) - ÜMİT AKSOY - Türk tiyatrosu ve sinemasının önemli isimlerinden, oyuncu Mehmet Akan'ın vefatının üzerinden 18 yıl geçti.
Akan, 1989-2002 arasında TRT'de yayınlanan "Bizimkiler" dizisindeki "Sabri Bey" rolüyle unutulmazlar arasında yer aldı.
Sanatçı, 1939'da Şanlıurfa'da dünyaya geldi. Ortaokulu Birecik'te, liseyi ise Haydarpaşa Lisesi'nde okuyan Akan, İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü'ne kaydoldu. Buradaki eğitimini son sınıfta yarıda bırakarak, 1959'da Genç Oyuncular Topluluğu'na katıldı.
Akan, bu döneme ilişkin şunları anlatmıştı:
"1956'da Haydarpaşa Lisesi'ni bitirip Teknik Üniversite'ye girdim. Teknik Üniversite Tiyatrosu vardı ve ben orada çalışıyordum. Genç Oyuncular ise üniversite tiyatrosundan ayrılıp bağımsız bir topluluk kurmuşlardı. Genç Oyuncuları ilk kez uluslararası bir amatör tiyatro şenliğinde 'Tavtati Kütüpati' oyununda seyrettim. Oyun karşısında beynimden vurulmuşa döndüm, hemen onları bulup, 'ben sizinle çalışacağım' dedim. Önce beni aralarına almak istemediler. Ama ben dişimle, tırnağımla kendimi kabul ettirmeyi başardım. Genç Oyuncular, içine kapalı bir gruptu. Aralarına kolay kolay kimseyi almazlardı. Genç Oyuncu olmak isteyen kişi, önce uzun bir deneme evresinden geçerdi. Bu evreyi yaşayan kişilere 'yardımcı genç oyuncu' denirdi. Genç Oyuncu olacak bir kişinin grubun ilkelerini tamamıyla benimsemesi ve birikimli olması istenirdi. Mesela ben Genç Oyunculara girmek için bir tez yazmış, Bergson'un 'Gülme'sini hazırlamıştım."
- İlk yazarlık denemelerini Genç Oyuncular topluluğunda gerçekleştirdi
"Kiraz Çiçek Açıyor Aykırı Dal Üstüne" (1961) ve "Akçagüller ile Karagülmez" (1962) oyunlarını bu toplulukta sahneleyen Akan, ilk yazarlık denemelerini de burada gerçekleştirdi.
Profesyonel oyunculuğa 1962'de Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu'nda başlayan sanatçı, ilk yönetmenliğini de bu toplulukta, Haldun Taner'in "Zilli Zarife" eseriyle yaptı.
Akan, Gülriz Sururi ile tanışmasına ilişkin de "Genç Oyuncular izlenirdi. Örneğin Gülriz Sururi'nin beni tiyatrosuna çağırması Genç Oyuncular'ı izlediği içindir. Yine Yıldız Hanım aşağı yukarı her oyunumuzu izlemiştir. Profesyoneller yaptıklarımızı izlemiş ve desteklemişlerdir." ifadelerini kullanmıştı.
Burada 4 yıl boyunca "Aklın Oyunu", "Othello", "Midas'ın Kulakları", "Ferhat ile Şirin" ve "Keşanlı Ali Destanı" oyunlarında rol alan Mehmet Akan, Genç Oyuncular'ın ardından Ulvi Uraz Tiyatrosu'na geçti. Usta oyuncu, rol aldığı oyunların yanı sıra burada kendi yazdığı "Ham Hum Şaralop" oyununu sahneledi.
- Türk halk danslarından yola çıkarak çağdaş bir dans oluşturmak istedi
Dostlar Tiyatrosu'nun 1969'da kuruluş aşamasında yer alan Akan, burada oyunculuk, yönetmenlik ve koreograflık yaptı.
Rol aldığı "Abdülcanbaz", "Düşmanlar", "Gün Dönerken", "Rosenbergler Ölmemeli", "Şili'de Av" ve "Yaz" isimli oyunlardaki performansıyla herkesin beğenisini kazanan sanatçı, Dostlar Tiyatrosu'na bağlı olarak HASAD'ı kurdu. Bu topluluk ile Türk halk danslarından yola çıkarak çağdaş bir dans oluşturmak için girişimlerde bulundu.
Akan, toplulukta tanıştığı dansçı Alev Akçin ile evlendi ve çiftin, 1981 yılında Saliha Şirvan adında bir kızları oldu.
Çekoslovakya'da 1974'te "Keşanlı Ali Destanı"nın koreografisini gerçekleştiren sanatçının, kaleme aldığı en önemli oyunlardan olan "Hikaye-i Mahmud Bedreddin" hem Ankara Sanat Tiyatrosu hem de İstanbul Devlet Tiyatroları tarafından sahnelendi. Akan, bu oyunla Ulvi Uraz ve Ankara Sanatsevenler Derneğinin "En İyi Yönetmen" ve "İsmet Küntay En İyi Yazar" ödüllerini aldı.
- "Herhangi bir mekan tiyatro yapmak için yeterli"
Geleneksel Türk tiyatrosu özelliklerinin bugünün tiyatrosunda kullanılması için önemli çabalarda bulunan sanatçı, tiyatronun önemine dair şu değerlendirmelerde bulunmuştu:
"Teknolojik gelişme insanları yalnızlaştırdı, evlerine kapattı. İşte tam bu aşamada tiyatroya gerek var. Çünkü tiyatro insanla yapılır. Para olmayabilir, teknik olanaklar olmayabilir. Bir park, bir meydan, bir hangar, bir derneğe ait herhangi bir mekan tiyatro yapmak için yeterli. Yeter ki insanlar bu amaçla bir araya gelsinler. Ne demiştik vaktiyle, 'Her yer tiyatrodur ve tiyatroya amatörlük yaraşır.'"
Akan, senaryosunu Umur Bugay'ın yazdığı, yönetmenliğini Yalçın Yelence'nin yaptığı "Bizimkiler" dizisinde apartman yöneticisi "Sabri Bey" karakterini canlandırdı ve bu rolüyle önemli bir ün kazandı.
Usta oyuncu, Samuel Beckett'in yazdığı "Oyun Sonu" adlı eserin, Dostlar Tiyatrosu'ndaki provaları sırasında midesindeki kitle dolayısıyla rahatsızlanarak hastaneye kaldırıldı. Kitlenin alınması amacıyla gerçekleştirilen ameliyattan sonra kanama geçiren Akan, 8 Temmuz 2006'da 67 yaşında vefat etti.
Çok sayıda film ve dizide rol alan Akan'ın filmografisindeki bazı eserler şunlar:
"Gönderilmemiş Mektuplar", "Duruşma", "Kurt Kanunu", "Asiye Nasıl Kurtulur", "Kadının Adı Yok", "Teyzem", "Bez Bebek", "Ah Belinda", "Aşk Oyunu", "Bir İstanbul Masalı", "Yıldızların Altında", "Tatlı Hayat", "Oğlum Adam Olacak", "Yazlıkçılar", "Bizimkiler", "Yeter Anne", "Büyük Umutlar", "Kurşun Yarası"