Bu mağaranın özelliği, yazın en sıcak günlerinde bile içerisinde bol miktarda buz bulundurması.
Bu özelliğinden dolayı soğutucu teknolojik sistemler yaygınlaşıncaya kadar, Buzluk Mağarası'nın buzlarından yararlanılmasının yanısıra soğuk hava deposu olarak kullanıldığı biliniyor.
Yöre halkı, geçmişte yaklaşık 20 ailenin mağara buzlarından geçimini sağladığını ifade ediyor. Mağarada jeomorfolojik yapıdan dolayı meydana gelen klimatolojik koşullar ile hava sirkülasyonundan ötürü yaz aylarında buzdan doğal sarkıt ve dikitler oluşuyor. Kış aylarında ise bunun tam tersine mağara içerisinde sıcak hava akımı meydana geliyor. Yazın başladığı şu günlerde mağara içerisinde buzlanma başlamış durumda. Sarkıt ve dikitlerin ise yazın ortalarına doğru oluştuğu belirtiliyor.
Mağaralar eski çağlardan beri konut, sığınak veya depo olarak kullanıldıklarından insan yaşamında önemli rol oynamışlardır. Günümüzde ise mağara turizminin gelişmesiyle turistik açıdan önem kazanıyorlar. Mülkiyeti Milli Emlak Müdürlüğü'ne ait, özel bir işletmeciye kiralanmış bulunan Buzluk Mağarası, yılda yaklaşık 4 bin yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret ediliyor. Buzluk Mağarası Elazığ iline bağlı Harput'un yaklaşık 5 km kadar kuzeydoğusunda yer alıyor. 10 yıldır Buzluk Mağarası tesislerini ve lokantasını işleten Mehmet Gülmez (60) mağaranın nasıl oluştuğu ile ilgili net bir bilgi bulunmadığını belirtti. 50 yıl önce bu mağaradan getirilen buzun Ramazan ayında, iftar saatinde hızarla kesilerek satıldığını anlatan Gülmez, daha eskilerde ise mağaranın Harput'ta yaşayanlar tarafından soğuk hava deposu veya bozulabilecek gıdaların saklandığı kiler olarak kullanıldığını vurguladı.
Gülmez, kendi imkanları ile mağaranın bulunduğu bölgeye çevre düzenlemesi yaptıklarını belirterek, devletin burayı turizm açısından daha cazip hale getirecek bir yapıya kuvuşturmasını istiyor. 50 yıl kadar önce Ramazan aylarında Buzluk mağarasından getirilen buzların hızarla kesilerek satıldığını anlatan Gülmez, daha eskilerde ise mağaranın Harput halkının gıdalarını uzun süre sakladıkları bir soğuk hava deposu olarak kullanıldığını söyledi. Yapılan yol sayesinde ziyaretçilerin mağaranın bulunduğu alana kadar gelebildiğini belirten Gülmez, "Burada kapalı ve açık oturma yerlerimiz var. Açık havada 300 kişiye hizmet verme imkanına sahibiz" şeklinde konuşuyor.
Mağaranın şimdi sadece turistlik bir gezi yeri durumunda olduğunu ifade eden Gülmez, mağarayı gezmek için gelenlerden herhangi bir ücret talep edilmediğini dile getirdi. Gülmez, şu günlerde mağaranın buzlanmaya başladığını vurgulayarak Temmuz, Ağustos aylarında büyük buz sarkıtlar oluştuğunu kaydetti. İşletme çalışanlarından Yaşar Altunbulak ise mağaranın toplam 17 kattan oluştuğunu dile getirerek, "Mağara 200 metre kadar gidiyor, ondan sonra alttan gizli nehir geçiyor. Bir ucu Keban Barajı'ndan çıkıyor. Bir ucu 200 metre ileride kartal kayalarından çıkıyor. Toplam 4 tane çıkışı var. Merdivenli ışıklı bir şekilde 30 metre ziyaretçilerin inip gezebilme imkanı bulunuyor" dedi.
Harput Buzluk Mağarası kayaç blokları arasındaki dar bir geçitten 8 basamak merdivenle inilen ve elektrik ile aydınlatılan, bloklar arasındaki boşluktan ibaret. Bu boşluk önce 80 derecelik bir eğimle aşağıya doğru 20 metre devam ediyor. Mağaranın toplam derinliği yaklaşık 30 metre, en geniş yeri de yaklaşık 7 metreden oluşuyor. Mağara içinde yapılan ısı ölçümleri, ısının derinlikle ters orantılı olarak değiştiğini gösteriyor. Mağara, deniz seviyesinden bin 560 metre yüksekte bulunduğundan, doğal olarak yazın serin, kışın da oldukça soğuk oluyor. Buna bağlı olarak oluşan buzların ısısı da yaklaşık -10 °C oluyor.
Yapılan incelemeler Harput Buzluk mağarasının bir kayma (heyelan) sonucu çatlaklı kireçtaşı bloklarının oluşturduğu bir boşluk olduğunu gösteriyor. Mağarada meydana gelen buzlanmanın, kışın mağarada biriken yağmur suları ve karın donmasından kaynaklandığı sonucuna varılıyor. Yapılan araştırmalar mağaradaki buzun oluşumunun çeşitli etkenlere bağlı olduğunu, bu etkenlerin mağarada bir soğutma sistemini oluşturarak kışın oluşan buzun yaz boyunca korunmasını sağladığını gösteriyor.