TAŞKENT (AA) - BAHTİYAR ABDÜLKERİMOV - Orta Asya ülkelerinin liderleri ile ABD Devlet Başkanı ilk kez C5+1 diyaloğu formatında bir araya geliyor.
Rusya, Avrupa Birliği (AB), Japonya, Güney Kore, Çin ve Körfez Arap devletlerinin gelişen Asya'nın kilit konumundaki Orta Asya bölgesine olan yoğun ilgisinin ardından ABD de bölge ülkeleriyle ilişkilerinin seviyesini yükseltiyor.
ABD, ekonomik ve siyasi alandaki en büyük rakipleri Rusya, Çin ve Hindistan'ın ortasında yer alan Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerini somutlaştırırken, Washington'un inisiyatifiyle C5+1 formatında ilk kez Orta Asya-ABD Devlet Başkanları Zirvesi düzenlenecek.
ABD Devlet Başkanı Joe Biden'ın ev sahipliğinde New York'ta bugün gerçekleştirilecek zirveye, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhammedov ve Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov katılacak.
2015'te Orta Asya ülkeleri ve ABD dışişleri bakanları düzeyindeki işbirliği diyaloğunun bu kez ilk defa devlet başkanları düzeyinde gerçekleştiriliyor olması dikkati çekerken, uzmanlar, ABD tarafının inisiyatifiyle düzenlenen bu zirvenin, Washington'un Orta Asya ülkelerine artan ilgisinin göstergesi olduğunu dile getiriyor.
- Dışişleri bakanları toplantısından devlet başkanları zirvesine
Orta Asya ülkeleri Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan ile ABD arasında ortak ilgi alanlarını tartışmak ve bunlar üzerinde çalışmak üzere 2015'ten bu yana sürekli olarak düzenlenen C5+1 Orta Asya-ABD dışişleri bakanları toplantılarında, ABD'nin 5 Orta Asya ülkesiyle ilişkilerinin iyileştirilmesi ve güçlendirilmesinin yanı sıra Orta Asya ülkeleri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi de ele alındı.
Bu toplantıların ilki Kasım 2015'te Orta Asya'nın kalbi olan tarihi Semerkant şehrinde düzenlendi. Toplantının sonunda bölge ülkeleriyle ABD arasında ticaret, ulaştırma ve enerji alanlarında işbirliğinin güçlendirilmesi, taraflar arasında bölgesel ticaret, ulaştırma ve iletişim, enerji bağlantıları ve transit potansiyeli konularında işbirliğinin geliştirilmesi ve iyileştirilmesi, ortak kural ve düzenlemelerin teşvik edilmesini içeren Ortaklık ve İşbirliği Ortak Bildirisi imzalandı.
- ABD, Orta Asya ülkelerine olan büyük ilgisini açıkça göstermeye başladı
Orta Asya-ABD dışişleri bakanlarının C5+1 diyaloğunun ikincisi 2016'da ABD'de yapılırken, taraflar daha sonra dışişleri bakanları veya bakan yardımcıları düzeyinde 10 defadan fazla bir araya geldi, Orta Asya ile ABD arasındaki işbirliği meselelerini görüştü.
Son dönemde Ukrayna'ya savaş açan Rusya'nın, Batı'nın yaptırımlarıyla karşı karşıya kalmasıyla bölgede Rusya'nın etkisinin eskisi gibi hissedilmemesini fırsat bilen ABD de yaptığı görüşme ve bölgeye gönderdiği heyetlerle, Orta Asya ülkelerine olan büyük ilgisini açıkça göstermeye başladı.
ABD Senatosu İç Güvenlik ve Hükümet İşleri Komitesi Başkanı Gary Peters'in Orta Asya ülkelerine yaptığı ziyaretlerde, "Orta Asya'nın dünyanın önemli parçası olduğunu ve bu bölgedeki ülkeler ile daha fazla ortak çalışma fırsatına sahip olmak istediklerini" belirtmesi ise bölge basınında, "ABD'nin Orta Asya ülkelerine yönelik politikasında yeni bir dönemin başlangıcı" olarak yorumlandı.
Biden'ın geçen ay Orta Asya ülkeleri devlet başkanlarına birer mektup yollayarak, eylülde New York'ta C5+1 Orta Asya-ABD Devlet Başkanları Birinci Zirvesi’ne davet etmesi ise bölge ülkelerini etkisi altında tutan Rusya'nın itirazlarına neden oldu.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Biden'ın bu inisiyatifine tepki göstererek, Orta Asya ülkelerine büyük bir baskı yapan Batılı yetkililerin bölge ülkelerine artan ziyaretlerini, "şantaj ve Moskova'nın müttefiklerini onunla işbirliği yapmayı reddetmeye ikna etme çabaları" olarak nitelendirdi.
ABD Başkanı'nın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan da geçen hafta, zirveye ilişkin yaptığı açıklamada, zirvenin "hiçbir ülkeye karşı olmadığını" kaydederek, 2015'te dışişleri bakanları düzeyinde başlatılan C5+1 formatının bu kez ilk defa devlet başkanları düzeyinde gerçekleştirileceğini vurguladı.
- Zirve, ABD'nin Orta Asya politikasında yeni bir dönemin başlangıcı olacak
Özbek siyaset uzmanı Rustam Usmanov, AA muhabirine, son dönemde AB, Çin, Japonya, Güney Kore ve Arap ülkelerinin bölgeye olan ilgisinin daha da arttığını söyledi. Usmanov, bunun Ukrayna'ya savaş açan Rusya'nın, Batı'nın yaptırımlarıyla karşı karşıya olduğu döneme denk gelmesine işaret etti.
Biden'ın inisiyatifiyle düzenlenen C5+1 Orta Asya-ABD Devlet Başkanları Zirvesi'nin önemine dikkati çeken Usmanov, "Bu zirve, ABD'nin Orta Asya ülkelerine yönelik politikasında yeni bir dönemin başlangıcı olacak." dedi.
Zirvenin düzenlenmesiyle C5+1 diyaloğu formatına birinin daha eklendiğini dile getiren Usmanov, ABD'nin bu zirveyle Rusya'nın güçlü etkisinin olduğu bir bölgede daha etkili olmak istediğini vurguladı.
Usmanov, ilk başta dışişleri bakanları düzeyinde yapılan bu toplantılarda ABD tarafının, ekonomik, çevre ve güvenlik alanlarındaki meseleler ile terörle mücadele ve Afganistan'daki durumu görüştüğünü anımsatarak, bunun ABD'nin o dönemde bölge ülkeleriyle siyasi, ticari, ekonomik ve yatırım alanlarında çok ciddi işbirliği istemediğini gösterdiğini söyledi.
2022'de Ukrayna'ya savaş açmasının ardından Batı'nın yaptırımlarıyla karşı karşıya kalan Rusya'nın bölgedeki etkisinin eskisi gibi hissedilmemesi üzerine bölgedeki durumun değiştiğini belirten Usmanov, bunun üzerine ABD'nin Rusya'nın çok büyük bir etkisinin bulunduğu bölge ülkeleriyle işbirliklerini daha üst düzeye çıkarmak istediğini anlattı.
Usmanov, zirvenin Orta Asya ülkelerinin menfaatine işleyeceğini ifade ederek, ABD'nin bu zirve ile kendisine uzak olan Orta Asya ülkeleriyle ilk kez yakından ilgilendiğini ve bölgede siyasi-ekonomik etkisi olan Rusya ve Çin'in ardından bölgede önemli rol üstlenmeyi planladığını sözlerine ekledi.