Bursa'nın İznik İlçesi'nde göl kıyısının 20 metre açığında 1.5- 2 metre derinlikte bulunan ve 1600 önce Aziz Neophytos'un adına inşa edilen bazilika, Amerika Arkeoloji Enstitüsü'nün (Archaeological Institute of America) tarafından '2014 Yılının En Önemli 10 Keşfi' arasında gösterildi. Tarihi M.Ö. 4'üncü Yüzyıl'a kadar uzanan, Bitinya, Roma, Selçuklu ve Osmanlı uygarlıklarına ev sahipliği yapan İznik'te geçen ocak ayında Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından havadan yapılan fotoğraf çekimleri sırasında, ilçe ile aynı adı taşıyan gölün 20 metre açığında 1.5-2 metre derinlikte bazilika formunda bir kilise kalıntısı ortaya çıktı.
Fotoğrafları inceleyen Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof.Dr. Mustafa Şahin'in bazilikanın bulunması ardından bunların incelendiğini, tarihi kaynakların araştırıldığını söyledi. Prof.Dr. Şahin, yapının Roma askerleri tarafından İznik Gölü kıyısında öldürülen 'Aziz Neophytos' adına yapılan kilise olduğunun belirlendiğini açıkladı. Prof.Dr. Şahin, Aziz Neophytos'un önce bazilikanın içine gömüldüğü, ardından 740'da meydana gelen deprem nedeniyle yakındaki Koimesis Kilisesi'ne götürüldüğünü açıkladı. Sualtı ekiplerinin incelemesi sonucu bazilikadaki mezar kapağının açık olması da antik kaynakları doğruladığını kaydeden Prof.Dr. Şahin, şöyle dedi:
"Yeri bilinmeyen bu kilise; büyük olasılıkla tespit ettiğimiz bazilika. 740'daki depremle yıkılarak göl derinliklerine gömülür ve unutulur. Yazılı kaynaklarda, 8'inci yüzyılda Aziz Neophytos'un naaşının, yine İznik'te bulunan Koimesis Kilisesi'ne taşındığı ve oraya defnedildiği anlatılır. Bu güne kadar naaşın neden taşındığı bilinmemekteydi. Mezarlardan birinin kapağının açık olması naaşın taşındığını doğrulamakta. Böylece bazilikanın Aziz Neophytos'a ait olduğunu da söyleyebiliriz."
Prof.Dr. Mustafa Şahin, büyük deprem ile üst örtünün zemini kapladığını düşündüklerini de kaydederek, "Enkazın kaldırılması durumunda mozaik kaplamalı zemin döşemesi dahil tüm birimleri sualtında görebiliriz. İznik ile birlikte Bursa'nın kültür ve dinler tarihi açısından önemli bir çekim merkezi olmasına da katkı sağlayacak bu yapıda arkeolojik çalışmalar büyük önem taşımakta. Uludağ Üniversitesi Arkeoloji Bölümü olarak bilimsel çalışmayı yürütmeye hazırız" dedi.
İznik'teki bu keşif dünyadan da büyük yankı buldu. Uluslar arası haber ajanslarının yayını sonrası Amerika Arkeoloji Enstitüsü, Prof.Dr. Mustafa Şahin ile bağlantı kurarak detayları hakkında bilgi aldı. Enstitünün bu ay yayınlanan sayısında da bazilika 2014 yılında, 'Dünyadaki En Önemli 10 Arkeolojik Keşif' arasına alındı.
Dergide, Prof.Dr. Mustafa Şahin'in görüşlerine de yer verilerek, sualtı müzesi olması konusundaki önerisi de yazıldı.