Azerbaycanlılar, 106 yıl önce Anadolu'dan kardeşlerinin yardımına koşan Mehmetçikler ile komutanları Nuri Paşa'yı (Killigil) bugün de saygı ve minnetle hatırlıyor.
28 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan, ilk anlaşmasını Osmanlı Devleti ile imzaladı. Gürcistan'ın Batum şehrinde 4 Haziran 1918'de imzalanan anlaşma, Azerbaycan ile Osmanlı arasında siyasi, hukuki, ticari ve askeri alanlarda dostane ilişkiler kurulmasını öngörüyordu.
Azerbaycan, bu anlaşmanın 4. maddesi uyarınca, İngiliz güçleri ile Ermeni ve Bolşevik çetelerin işgaline karşı Osmanlı hükümetinden yardım istedi. Bu talep Osmanlı hükümetince olumlu bulundu ve Harbiye Nazırı Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa'yı bir ordu kurarak Azerbaycan'ın yardımına gitmesi için görevlendirdi.
Nuri Paşa, Filistin Cephesi'nden getirilen 106. ve 107. Piyade ile 56. Topçu Alaylarının da katılımıyla Kafkas İslam Ordusu ismi verilen orduyu kurarak Azerbaycan'a hareket etti.
Kafkas İslam Ordusu'ndaki asker sayısı, Azerbaycan kolordusundan yapılan 1000 kişilik takviyeyle 12 bine ulaştı. Kafkas İslam Ordusu, önce güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir'i düşman güçlerinden temizledi, 15 Eylül 1918'de 30 saat süren şiddetli çatışmalardan sonra Bakü'yü kurtardı.
Osmanlı askerlerini Bakülüler coşkuyla karşıladı, kentte geçit töreni düzenledi.
Fakat Osmanlı ordusunun Bakü'deki kalışı uzun sürmedi. Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı'ndan yenik ayrılınca 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Mütarekesi gereği savaştan önceki sınırlarına çekilmek zorunda kaldı. Dolayısıyla Kafkas İslam Ordusu 16 Kasım'da Bakü'yü terk etti.
Kafkas İslam Ordusu, Azerbaycan'da sadece 2 ay kaldı fakat ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanması ve Bakü'nün başkent olmasında önemli rol oynadı.
Bakü'nün kurtuluşu için yaptığı mücadelede Kafkas İslam Ordusu 1130 şehit verdi. Azerbaycan'ın Bakü, Şeki, Şamahı, Göyçay, Kürdemir, Neftçala, Hacıkabul ve Guba bölgelerinde, Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin kabirleri bulunuyor.
- "Kafkas İslam Ordusu'nun Bakü'yü kurtarması 'iki devlet, bir millet'in tarihinin en parlak sayfasıdır"
Kafkas İslam Ordusu'nun faaliyetlerini araştıran ve bu konuda kitapları bulunan Şark Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Akif Aşırlı, AA muhabirine, Kafkas İslam Ordusu'nun, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin şekillenmesinde ve Bakü'nün ülkenin başkenti olmasında büyük rol oynadığını söyledi.
Aşırlı, Kafkas İslam Ordusu'nun Azerbaycan'a gelişinden önce Ermeni çetelerin ülke genelinde Müslüman Türk halka karşı katliamlar yaptığını hatırlatarak, "Ermeni çeteleri birleşerek, bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan'ı ortadan kaldırmak istiyordu. Kafkas İslam Ordusu bu planı önledi." dedi.
Kafkas İslam Ordusu'nun, Azerbaycan'da 6 ay kanlı savaşlara girdiğini anımsatan Aşırlı, "Bu küçük bir Turan ordusuydu. Azerbaycan askerli birlikleri de bu ordunun içerisinde yer alıyordu." ifadesini kullandı.
Aşırlı, Kafkas İslam Ordusu'nun, Bakü'deki petrol kuyularının Ermenilerce yakılmasını da önlediğini kaydetti.
Azerbaycan'ın bir çok bölgesinde Kafkas İslam Ordusu askerlerinin mezarlarının bulunduğunu dile getiren Aşırlı, "Bu mezarlar Azerbaycan halkına emanet. Azerbaycan halkı bu mezarları gözbebeği gibi korudu. Sovyetlerin en katı baskıcı döneminde de bu mezarlar korundu. Azerbaycan ve Türkiye var oldukça bu mezarlar emin ellerde olacaktır. Bu mezarların üzerindeki iki bayrak her zaman dalgalanacaktır. Kafkas İslam Ordusu'nun Bakü'yü kurtarması 'iki devlet, bir millet'in tarihinin en parlak sayfasıdır. Bu sayfa tarihimizin gurur kaynağıdır ve öyle de kalacaktır." diye konuştu.