ANKARA (AA) - Dünya genelinde 2024'te yapılan seçimler, birçok ülkede çalkantılı kampanyalara, protestolara, haftalar süren oy verme süreçlerine ve beklenmeyen sonuçlara sahne olurken, Cumhuriyetçi aday Donald Trump'ın ikinci kez başkan seçilmesi dikkatleri ABD'ye yöneltti.
Dünya bu yıl ABD, Hindistan, Gürcistan, Venezuela, Tayvan, Pakistan, Bangladeş, Sri Lanka, Finlandiya, Endonezya, Rusya, Meksika, Avusturya ve Japonya'daki seçimlere sahne oldu.
Birçok ülke de, tartışmalı seçim kampanyaları, hükümet kurma süreçleri, uzayan seçimler ve sonuçları tanımayan muhalefet partileriyle gündeme geldi.
AA muhabiri, ABD başkanlık seçimleri başta olmak üzere yıla damgasını vuran seçimleri derledi.
- ABD seçimlerinin galibi Trump oldu
ABD başkanlık seçimlerinde, seçmenler, esas olarak destekledikleri partinin delegelerine oy veriyor. "Seçiciler Kurulu" adı verilen bu sistemde her eyalete farklı ağırlıklarla dağıtılmış toplam 538 delege belirleniyor.
Bu sayının yarıdan 1 fazlasına yani 270 delegeye ulaşan aday, başkan olmaya hak kazanıyor.
Amerikalılar, 5 Kasım'da hem ülkeyi 4 yıl yönetecek yeni başkan için Cumhuriyetçi Donald Trump ile Demokrat Kamala Harris arasında tercih yaptı hem de yasaların çıkarılmasında kilit rol oynayan ABD Kongresinin iki kanadı Senato ile Temsilciler Meclisinin yeni üyelerini belirledi.
Cumhuriyetçi Parti'nin adayı Trump, 60. başkanlık seçiminde 270 delegeyi aşarak ülkenin 47. başkanı olmaya hak kazandı.
Trump, 20 Ocak 2025'te yemin ederek göreve resmen başlayacak.
- Seçim süreci farklı olaylara sahne oldu
ABD'de başkanlık seçimlerinin kampanya süreci çalkantılı geçti.
Beyaz Saray'a giden yolun ilk etabı olan ön seçim sürecinde Demokrat Parti'de mevcut ABD Başkanı Joe Biden, Cumhuriyetçi Parti'de ise Trump, partilerinin başkan adayı olabilmek için gerekli delege sayısına rahat şekilde ulaştı.
Yaşı ve akıl sağlığıyla ilgili tartışmaların büyümesi üzerine Biden, adaylıktan çekildiğini ve yerine Başkan Yardımcısı Kamala Harris'i önerdiğini duyurdu.
Trump, 13 Temmuz'da Pensilvanya eyaletinin Butler bölgesindeki mitinginde, kürsüden destekçilerine hitap ettiği sırada silahlı saldırıya uğradı. Trump'a yönelik suikast girişiminde, mitinge katılan 1 kişi öldü, 2 kişi yaralandı.
Cumhuriyetçi Trump ayrıca, hem siyaset hem de iş dünyasındaki sansasyonel söylem ve eylemlerinin yanı sıra hakkında açılan davalarla da kampanya süreci boyunca gündemden düşmedi.
- Trump'ın başarıları
Bir dönem aranın ardından Beyaz Saray'a tekrar gitmeye hak kazanan Trump, 2004'ten bu yana rakibine oy oranında üstünlük sağlayan ilk Cumhuriyetçi aday oldu.
Trump ayrıca, ABD seçim tarihinde kritik öneme sahip, farklı dönemlerde siyasi eğilimler ve seçmen demografisine bağlı değişiklik gösteren salıncak eyaletlerin hepsinde rakibine üstünlük sağlayarak bir seçimde tüm salıncak eyaletleri kazanan ender siyasetçilerden biri olarak kayıtlara geçti.
Cumhuriyetçiler de hem Senato hem de Kongre'nin diğer kanadı Temsilciler Meclisi'nde çoğunluğu sağlayarak önemli bir başarıya imza attı.
- Hindistan'da haftalar süren genel seçimler
Hindistan'da 19 Nisan'da başlayıp 1 Haziran'a kadar süren genel seçimler kapsamında 1 milyara yakın seçmenin yaklaşık 650 milyonu, federal parlamentonun alt kanadı Halk Meclisi (Lok Sabha) üyelerini belirlemek için oy kullandı.
Son seçimlerden galip çıkan Hindistan Başbakanı Narendra Modi, başında olduğu Bharatiya Janata Partisi (BJP) liderliğinde kurulan "Ulusal Demokratik İttifakı (NDA)" ile onlarca muhalefet partisinin "Hindistan Ulusal Kalkınma Kapsamlı İttifakı (INDIA)" adı altında toplandığı geniş koalisyona karşı yarıştı.
Halk, ilk aşaması 19 Nisan'da başlayan seçimlerde 26 Nisan, 7, 13, 20, 25 Mayıs ve son olarak 1 Haziran'da oy kullandı.
4 Haziran'da açıklanan sonuçlara göre, seçimlerden galip çıkan, Modi'nin başında olduğu BJP liderliğinde kurulan NDA oldu.
Modi'nin partisi BJP 2019'daki genel seçimlerde 303 sandalyenin sahibi olurken bu seçimlerde sandalye sayısını 240'a düşürdü. Öte yandan, muhalefet ittifakı INDIA, anketlerdeki tahminlerin çok üzerinde oy alarak Halk Meclisi kanadındaki 543 sandalyenin 231'ini elde etti.
- Gürcistan'da muhalefet, seçim sonuçlarını tanımadı
Gürcistan'da halk, ülkenin, 1991'de bağımsızlığını kazanmasından bu yana 11. parlamentoyu seçmek için 26 Ekim'de sandık başına gitti. Merkezi Seçim Komisyonuna göre, kayıtlı 3 milyon 508 bin 294 seçmen, 150 milletvekilini belirlemek için oy kullandı.
Seçim sonucuna göre, yüzde 53,93 oy alan iktidardaki Gürcü Hayali Partisi yüzde 53,93 oyla ilk sırada yer aldı.
Gürcistan Cumhurbaşkanı Salome Zurabişvili ise seçime "Rus operasyonu" ile müdahale edildiğini iddia ederek, seçim sonuçlarını kabul etmeyeceklerini belirtti. Zurabişvili, seçim sonuçları tanımayan muhalefet partileri ve halkı sonuçları protesto etmek üzere başkent Tiflis'te toplanmaya çağırdı.
Göstericiler, hükümetten yeni parlamento seçimlerinin yapılmasını talep etti.
Avrupa Birliği (AB) üyesi bazı ülkeler Gürcistan'daki seçim sonuçlarını tanımayacaklarını açıklarken bu ülkelerden gönderilen heyetler, ülkedeki makamlarla seçimlere ilişkin temaslarda bulundu.
Gürcistan Başbakanı İrakli Kobakhidze ise seçimi sonuçlarını kabul etmeyen muhalefetin günlerce devam eden protestosuna rağmen yeni parlamentonun 25 Kasım'da toplanacağını bildirdi.
Ülke tarihinde ilk kez cumhurbaşkanı 300 kişiden oluşan seçim kurulunca 14 Aralık'ta seçildi. Sonuca göre, Gürcistan Milli Futbol Takımı formasını 1992-2002 yıllarında giyen ve 2016'dan beri milletvekilli olarak görev yapan Mikheil Kavelaşvili, ülkenin 6. cumhurbaşkanı seçildi.
- Venezuela'da seçim sonrası protestolarda 28 kişi öldü
Venezuela'da 28 Temmuz'daki devlet başkanı seçimini Nicolas Maduro, yüzde 51,20 oyla üçüncü kez kazandı. Muhalefet koalisyonu Birleşik Demokratik Platform (PUD) adayı Edmundo Gonzalez ve muhalif lider Maria Corina Machado ise seçim sonuçlarını reddetti.
Gonzalez, hakkında tutuklama kararı çıkarılmasının ardından eşiyle 8 Eylül'de İspanya Hava Kuvvetlerine ait uçakla Caracas'tan Madrid'e gitti.
Seçim sonucuna yönelik protestolarda 28 kişi yaşamını yitirirken, 1000'den fazla kişi yaralandı ve 2 bin 400'ü aşkın kişi gözaltına alındı.
Seçim sonrasındaki süreçle ilgili şeffaflığın sağlanması ve itidalli davranılması çağrısında bulunan ABD ve bazı AB ülkeleri, muhalefet adayı Gonzalez'i seçilmiş devlet başkanı olarak tanıdığını açıkladı.
ABD'li milyarder Elon Musk da X hesabından yaptığı "Maduro'nun büyük seçim sahtekarlığı" paylaşımıyla "seçimlere hile karıştırıldığını" öne sürdü. Bu paylaşıma tepki gösteren Maduro, Musk'a karşı, "Kavga mı istiyorsun? Edelim o zaman. Elon Musk, ben hazırım." ifadesini kullandı.
Maduro, 10 Ocak 2025'te düzenlenecek törenle yemin ederek göreve başlayacak.
- Tayvan'ın yeni lideri Lai'nin konuşması, Çin'in tepkisini çekti
Çin ile egemenlik ihtilafı içindeki Tayvan'da halk, başkanlık ve parlamento seçimleri için ocak ayında sandık başına gitti. Seçimler öncesinde Çin'e ait yüksek irtifa balonlarının Tayvan çevresindeki faaliyetinin arttığı görüldü.
Seçimler, iktidardaki Demokratik İlerici Partinin (DPP) adayı, görevdeki Başkan Yardımcısı Lai Ching-te'nin zaferiyle sonuçlandı. Öte yandan başkanlık seçimleri ile yapılan parlamento seçimlerinde hiçbir parti Meclis'te çoğunluğu sağlayacak sayıda sandalye kazanamadı.
Başkanlık sisteminin uygulandığı Tayvan'da Lai'nin hükümet kurabilmek için Meclis çoğunluğuna ihtiyacı olmasa da yasa çıkarabilmesi için salt çoğunluk olan 57 milletvekilinin desteğini alması, bunun için de muhalefet partileriyle uzlaşması gerekiyor.
Başkan olarak yaptığı ilk konuşmada, Tayvan Boğazı'nın iki yakasındaki statükoyu koruma sözü verirken Çin'e, Tayvan'ı askeri olarak tehdit etmeye son verme çağrısında bulunan Lai, "Anayasaya göre Çin Cumhuriyeti'nin (Tayvan) egemenliği bütün olarak halka aittir. Çin Cumhuriyeti ve Çin Halk Cumhuriyeti birbirinin boyunduruğunda değildir." diye konuştu.
Pekin yönetimi, konuşmadan 4 gün sonra, Ada ve çevresini kuşatan kapsamlı askeri tatbikata başladı.
- Pakistan'da seçimler, zor şartlar altında yapıldı
Pakistan'da 128 milyonu aşkın seçmen, ülkede 5 yıl yasama görevini yürütecek Pakistan Ulusal Meclisi (NA) ve eyalet meclislerinin seçimi için 8 Şubat'ta oy kullandı.
Son haftalarda ülkenin Belucistan ile Hayber Pahtunhva eyaletlerinde yaşanan şiddet olaylarında en az 36 kişi öldü. Genellikle seçim görevlileri ile milletvekillerinin hedef alındığı bu saldırılar, seçimlerin güvenli bir atmosferde geçip geçmeyeceğine dair soru işaretlerine yol açtı.
Seçim Komisyonunun paylaştığı verilere göre, seçimleri, eski Başbakan İmran Han'ın partisi Pakistan Adalet Hareketi (PTI) destekli bağımsız milletvekilleri birinci, eski Başbakan Navaz Şerif'in liderliğini yaptığı Pakistan Müslüman Ligi-Navaz (PML-N) ise ikinci sırada tamamladı.
Öte yandan, seçimlerden birinci parti olarak çıksa da PTI, çok sayıda seçim bölgesinde oyların çalındığını ve rakip partilerin adaylarına kaydırıldığını iddia etti.
PML-N'nin adayı Şahbaz Şerif, 3 Mart'ta Ulusal Mecliste 201 oy alarak ikinci kez Başbakan seçilirken, Pakistan Halk Partisi (PPP) ile PML-N ortak adayı Asıf Ali Zerdari de yeniden Cumhurbaşkanı seçildi.
- Bangladeş'te muhalefetin seçim boykotlarının gölgesinde sandığa gidildi
Bangladeş'te ana muhalefetteki Bangladeş Milliyetçi Partisi (BNP) ocak ayındaki seçimlerden yaklaşık 2 ay önce Başbakan Şeyh Hasina Vecid hükümeti yerine geçici ve "tarafsız" bir hükümetin kurulmasını talep ederek protestoya başladı.
Seçim protestoları nedeniyle gerginliklerin sürdüğü dönemde yapılan 12'nci genel seçimlerde, Başbakan Hasina liderliğindeki iktidar partisi Avami Birliği, meclisteki 298 koltuktan 222'sini kazandı.
Hasina'nın yemin ederek göreve başlamasından yaklaşık 6 ay sonra, hükümetin kamuda kontenjan kararı nedeniyle ülke genelinde protestolar başladı. Gösteriler sırasında şiddet olaylarında yüzlerce kişi hayatını kaybederken, binlerce kişi de gözaltına alındı.
Şiddet olayları artarak sürerken Başbakan Hasina, 5 Ağustos'ta resmi konutundan ayrılarak askeri helikopterle Hindistan'a gitti. Hasina'nın istifasının açıklanmasının ardından Nobel ödüllü Muhammed Yunus, geçici hükümet başkanı olarak yemin edip göreve başladı.