Dolar'ı kim vurdu?
İbrahim Kahveci
Bir zamanlar dünyanın hâkimi durumunda olan dolar, şimdi perişan halde yere serilmiş yatıyor. Karşısında ele avuca sığacak rakip bir para değeri bulunamıyordu. Almanlar Mark ile Dolar'a karşı mücadele etmeye çalışıyordu ama karşılarındaki güç çok büyüktü.
Yıllar 70 ve 80'leri gösterdiğinde Japonlar mucize yaşatarak Dolar karşısında güçlerini göstermek istemişler ama nafile bir mücadele olduğunu sonradan anladılar. Gördükleri gerçek onları Dolar mücadelesi yerine karşılarındaki güce boyun eğdiren yapılanmaya itti. Benzer bir davranışı Çinliler de sergiledi. Hızlı büyüme süreçlerine rağmen Dolar'ın değerini bildiler ve onun gölgesinde kalmayı yeğlediler.
Japonların Yen'i ve Çinlilerin Yuan'ı Amerika'nın Dolar'ını bir türlü alaşağı edemedi. Fakat ilerleyen yıllarda çok ilginç bir gelişme yaşandı. Dışardan yıkılamayan Dolar öyle bir noktaya geldi ki kendi gücünün kurbanı olmaya mahkûm oldu. Dışardan yıkılmayan bu güç nasıl oldu da içerden çöküverdi? Aslında sorulan bir başka soru daha var. Acaba Dolar gerçekten yıkılıyor mu; yoksa daha güçlü olabilmek için geri çekilme hareketi mi yapıyor? Bir dönem Osmanlının kullandığı savaş taktiğini şimdilerde sanki Dolar uyguluyor.
AVRUPA ÇEPHESİNDE ÇÖKTÜ
Avrupa ülkeleri tek başlarına mücadelede yetersiz kaldıklarını gördüklerinde Avrupa olarak ortak para birimine geçtiler. 1999 yılında başlayan Euro hareketi Dolar karşısında 1,20 seviyelerinden mücadeleye geçtiğinde "ben güçlüyüm" havası veriyordu. Ama sadece birkaç yıl sonra 2001'lere gelindiğinde Dolar Euro karşısında o kadar güçlendi ki Euro sadece 0,85 dolar ediyordu. Arkasında bir ülke olmayan bu para biriminin Dolara karşı hiç şansı yok denilen o yıllarda aslında Dolar çökmeye başlıyordu.
Dolar açısından en güçlü yıllar olarak görülen 2002'lerden sonra hızlı bir çöküş süreci başladı. Sanki 11 Eylül saldırısı kuleleri değil de Dolar'ı vurmuştu. O yıllardan sonra başlayan Dolar çöküşü artık 1,55 Euro seviyesinde geziniyor. Artık Euro Dolar'dan daha güçlü bir para ve bu gücünü koruyor.
İÇERDEN Mİ DIŞARDAN MI?
Dolar nereden vuruldu? İçerden mi yoksa dışardan mı? Şimdilerde tartışmanın asıl noktası buradan geliyor. Bu sorunun cevabı çok önemli ipuçları veriyor. Eğer içerden vurulan bir Dolar var ise bunun telafisi kısa sürede mümkün görülebilir. Yok ama eğer dışardan vurulan bir Dolar söz konusu ise yeniden toparlanma için imkânlar daha sınırlı olacaktır.
Sorunun cevabına yönelik bir saptama yapalım. Amerika'nın bütçe açığı 2003 yılında 555 milyar dolar iken 2007 yılında 333 milyar dolara geriledi. Ama asıl nokta dış ticarette yaşanıyor. ABD 2005 yılında 712 milyar dolar dış ticaret açığı veren bir ülke noktasından artık 700 milyar dolar dış açık veriyor. Burada sadece 12 milyar dolarlık açık daralmasını dikkate almayalım. Çünkü artan hammadde fiyatları nedeniyle özellikle petrole ödenen fatura 65-70 milyar dolar aralığından 300 milyara dolar sınırına gelmiştir.
Hem maliyetler artıyor ama hem de makro dengeler düzelmeye başlıyor. Özellikle dış ticaret açısından ABD'de beklentilerin üzerinde bir iyileşme 2008 yılında yaşanıyor. Aylık bazda dış ticaret açıkları beklentilerin altında gerçekleşirken ABD büyüme rakamları da ihracat artışı sayesinde toparlandı.
Makro veriler Dolar'ın içerden çökmediğini göstermiş gibi olsa da aslında karşı ülkelerde sorun daha büyük. Avrupa Birliği ülkeleri henüz ABD'nin yaşadığı toparlanmayı gerçekleştiremiyor. O zaman Dolar neden yerde?
BÜYÜK OYUN!
Dolar Osmanlı taktiğini mi işletiyor? Geri çekilen dolar dış ticaretten bütçeye kadar ABD ekonomisine katkılar sağlıyor. Geri çekilme zayıflama değil şimdiki göstergelere göre güçlenme olarak işlev görüyor.
Dolar'ın değer kaybında asıl oyun mali kesimde yaşanıyor. ABD varlıklarına yatırım yapan diğer ülkeler kendi paraları üzerinden kayıp durumundalar. Basit bir örnek verelim: ABD'de yıllık faiz oranları uzun vadeli kâğıtlarda yüzde 4 seviyelerinde. Oysa Dolar sadece Euro karşısında 2008 yılının ilk yarısında yüzde 7 değer kaybetmiştir. Euro'sunu bozduran Avrupalı kendi parası üzerinden zarar etmiştir. Bu zarar zinciri 2002 yılından beri işlemektedir. O zaman kim kazandı?
TÜRKİYE NEDEN ÇÖZEMİYOR?
2008 yılına krizlerle girdik. Mali kesimde yaşanan çöküşler tüm Dünya'da büyük sıkıntılar yaşatıyor. Geçmiş yıllarda benzer bir gelişme olduğunda bizde bir gecede kurlar iki katına çıkardı. Artık bunlar yaşanmıyor, çünkü makro denge sağlam. Ve yurtdışında negatif faiz varken biz çok yüksek reel faiz veriyoruz. ABD'nin vermediğinin kat be kat fazlası bizde mevcut.
Biz bonkörüz
Biz ABD'den çok zenginiz
Ver dolarları ver bitmez
Biz oyuna gelmeyi severiz