KAMU RAHAT
Hazine Müsteşarlığı'nın verilerine göre, Türkiye'nin halen 284 milyar dolar dış borcu bulunuyor. Bunun 190,5 milyar doları özel sektöre, 77,6 milyar doları kamuya 16,2 milyar doları da Merkez Bankası'na ait. 77,6 milyar dolarlık özel sektör borçlarının 124,7 milyar dolarını reel sektör, 53 milyar dolarını da bankalar kullandı. Dolayısıyla son dönemde dış borç yapmaktan özellikle kaçınan ve iç borçlarını da sabit faizli borçlara dönüştürmeye çalışan Hazine, kur artışından daha az etkilendi.
KİM NASIL ETKİLENECEK?
Döviz borcu olanlar yandı: Kur artışından en fazla; geliri YTL olduğu halde kurun düşük seyretmesinden cesaret alıp dövizle borçlanan vatandaş olumsuz etkilenecek. Bankalardan veya eş ve dostundan dövizle borç alıp bununla ev, araba ve benzeri alanlarda yatırım yapanların borcu şimdiden yaklaşık üçte bir oranında arttı. Örneğin kur 1.20 seviyesindeyken bin dolarlık borç taksidini ödemek için gelirinin bin 200 YTL'sini ayıran vatandaş, bu kur seviyesiyle aynı bin dolarlık borç taksidi için bin 640 YTL ödeyecek.
Esnafı vuracak: Dövizdeki tırmanış küçük esnafa büyük zarar açacak. Dövizin artması piyasalarda geçici de olsa belirsizliğe yol açacak. Gelecek endişesiyle para harcamak istemeyen ya da elindeki YTL'yi dövize çevirmek isteyen vatandaş zorunlu ihtiyaçları dışındaki alışverişini donduracak. Bir taraftan ciroların düşmesi diğer yandan döviz borçlarının artması çeklerin ödenememesi sorununa yol açacak. Karşılıksız çeklerin zincirleme biçimde artması sonucu esnaf malını satamadığı gibi yeni mal da alamayacak.
Ev hanımının işi zor: Dövizdeki artış bir süre sonra fiyatları yükseltecek. Özellikle ithal ürünler ve ithal girdiyle Türkiye'de üretilen ürünlerin fiyatı yüzde 30'ların üzerinde artış gösterecek. Bu nedenle ev hanımlarının filesi küçülecek, tencere daha pahalı kaynayacak.
İhracatçı kazanacak ancak...: Dövizdeki artış olumlu anlamda en fazla ihracatçının işine yarayacak. İhracatçı sattığı malın karşılığında aldığı dövizi yüksek fiyattan bozduracağı için eline daha fazla YTL geçecek. Dolayısıyla YTL bazında kârı katlanacak. Ancak, dövizdeki tırmanış nedeniyle ihracatçının üretim maliyetleri ciddi ölçüde artacak. Bu durum, ihracatçıyı uluslararası rekabette geriye düşürecek. Üstelik başta AB olmak üzere dış pazarlarda yaşanacak durgunluğun da etkisiyle ihracatçı pahalıya ürettiği malı satmakta zorlanacak.
Borçlu şirketler el değiştirebilir: Yaklaşık 125 milyar dolar dış borcu bulunan ve kısa vadeli borçları kurdaki ani artış yüzünden YTL bazında 12,3 miyar YTL artan reel sektör, borçlarını kapatmakta zorlanacak. Borçlu firmalar bir taraftan dış finansman imkanlarının daralması ve faizinin yükselmesi nedeniyle yeni borç bulmakta zorlanacak bir taraftan da iç piyasada YTL bazında sattığı ürünlerden elde ettiği parayla eskiye oranla daha az döviz alabilecek. Bu dönemde çok sayıda şirketin ya iflas edeceği ya da yerli veya yabancı başka şirketler tarafından düşük fiyatla satın alınacağı ifade ediliyor.
İthalat düşecek, cari açık azalacak: Dövizdeki tırmanışın bir olumlu yansıması da ithalatın frenlenmesiyle yaşanacak. Kur arttığı için ithalat pahalanacak, dolayısıyla ithalat artışı hız kesecek. İthalatın azalması da Türkiye'nin dış ticaret açığını ve cari açığını düşürecek. İthal malların azalması, yerli üretimi canlandıracak. Dolayısıyla sınırlı da olsa bunun istihdama katkısı olumlu olacak.
DÖViZ NEDEN YÜKSELiYOR?
Dövizdeki bu ani yükseliş, Türkiye gibi gelişmekte olan tüm ülkelerde dövize olan talebin aşırı düzeyde artmasından kaynaklanıyor. Son dönemde artan talep ise bu ülkelerden kaçmaya çalışan hedge fonlardan geliyor. Kriz öncesi dönemlerde gelişmekte olan ülkelerin yüksek faiz getirili bono ve tahvilleriyle hisse senetlerine yatırım yapan bu fonlar, son üç haftadır bu yatırımlarını bozdurup karşılığında döviz satın alıyor. Onlar döviz aldıkça, kur yükseliyor. Bununla birlikte, döviz borcu olan bankalar, reel sektör ve vatandaşlar da zararlarını azaltabilmek için döviz almaya çalışıyor. Talebin böylesine yükselmesi, kuru yukarı fırlatıyor.
ÇIKIŞ NEREYE KADAR SÜRER?
ABD'nin krizin ateşini düşürmek için yeni bir paket açacağı beklentileriyle, AB ekonomisinin ABD'den daha fazla durgunluğa gireceği yönündeki işaretler dolara talebi artırırken euro karşısında daha fazla değerlenmesine yol açıyor. Doların nereye kadar yükseleceği konusunda ise net bir tahmini kimse yapamıyor. Ancak, dolar kuru 1.55 olarak gösterilen kritik sınırı aştıktan sonra 1.80'lere kadar gidebileceği ifade ediliyor. Bununla birlikte dolar bundan sonra dış ekonomik gelişmelere göre ya daha fazla yukarı gidecek ya da yönünü aşağı çevirecek.