BUGÜN, 28 Şubat sürecinin ürünü olan “EMASYA” protokolüne ulaştı. 7 Temmuz 1997’de dönemin Genelkurmay Harekat Başkanı Korgeneral Çetin Doğan ile İçişleri Bakanlığı Müsteşarı Teoman Ünüsan arasında imzalanan EMASYA (Emniyet, Asayiş, Yardımlaşma) protokolünde her şey en ince ayrıntısına kadar düşünülmüş.
Çiçek: Kaldırılacak
Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek BUGÜN’e yaptığı açıklamada İçişleri Bakanlığı’nda EMASYA protokolünün kaldırılması amacıyla bir çalışma başlatıldığını açıkladı. Protokolün önümüzdeki günlerde iptal edileceği değerlendiriliyor. Meşhur protokol, 8 kısım ve 27 maddeden oluşuyor. Genelkurmay Başkanlığı ile İçişleri Bakanlığı arasında 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu’nun “11/D Maddesi” gereğince alınması gereken müşterek tedbirlere ilişkin protokolün metni basında ilk kez gündeme geliyor.
Genel hükümler
“Balyoz” darbe planına zemin hazırladığı öne sürülen EMASYA protokolünün 1. kısım genel hükümlerden oluşuyor. Genel hükümler arasında; amaç, kapsam, dayanak ve tanımlar yeralıyor. İkinci kısım kuvvet kullanılması, üçüncü kısım kuvvet kaydırılması, dördüncü kısım emir-komuta ilişkilerinin düzenlenmesi, beşinci kısım ise işbirliği ve koordinasyon, altıncı kısım tamamlayıcı hususlar, yedinci kısım mali hususlar, sekizinci kısım ile yürütmeye ilişkin hususlardan oluşuyor.
Protokolün amacı
EMASYA protokolünün 5. sayfasında ise 3 bölüm bulunuyor. 1. bölüm “Koordinatör Valilik”, 2. bölüm, “Harekat Merkezi faaliyetleri”, 3. bölüm ise, “İstihbarat faaliyetleri” başlığı ile yeralıyor. EMASYA protokolünün amacı madde-1’de şöyle açıklanıyor: “Bu protokolün amacı, bir veya birden fazla ilde çıkan veya çıkabilecek olaylarla ilgili olarak valilerin isteği üzerine askeri birlik tahsis edilmesi durumunda, güvenliğin, asayiş ve kamu düzeninin sağlanması ve terörle mücadelede, askeri birlikler ile kolluk kuvvetleri arasında; a) Kuvvet kullanılması b) Kuvvet kaydırılması c) Emir komuta ilişkileri d) İşbirliği ve koordinasyon e) Gerekli görülen diğer hususları, belirlemek, uygulanacak yöntem ve alınacak tedbirleri ortaya koymaktır.
iSTiHBARAT faaliyetleri
Protokolün üçüncü bölümü “istihbarat faaliyetlerini” içeriyor. 22. maddede istihbarat faaliyetleri şöyle açıklandı: “EMASYA Bölge ve Tali Bölge Komutanlıklarında; terörle mücadelede görev yapan bütün birimlerin istihbarat gayretlerinin birleştirilmesi ve istihbaratın koordinesi için, “MÜŞTEREK İSTİHBARAT MERKEZLERİ” tesis edilir. Başbakanlığın 25 Haziran 1996 gün ve 11269 sayılı genelgesi gereğince jandarma, MİT ve emniyet temsilcileri de bu merkezin çalışmalarına asil üye olarak katılırlar. Jandarma, MİT ve emniyet temsilcileri, EMASYA Bölge Komutanlığı’nın belirleyeceği zaman, şekil ve usullerle çalışmalarını ve istihbarat bilgilerini takdim ederler ve karşılıklı istihbarat mübadelesinde bulunurlar. Elde edilen sonuçlardan ilgili valiye bilgi verilir.
Özel Harekât MADDESi
Genelkurmay’ın 1997’den beri kırsala çıkmalarına izin vermediği emniyet Özel Harekât timleri de kapsam içine alınmış. 23. maddede, “EMASYA görevlerinde ve özellikle kırsal alanda terörist unsurlara karşı icra edilecek operasyonlarda polis özel harekat timleri ile askeri birliklerin kullanılması amacıyla, EMASYA komutanlıkları ve ilgili mülki amirlerin koordinasyonu ile müşterek tatbikatlar icra edilir” hükmü yer alıyor. EMASYA protokolünün yedinci kısmı “mali hususlardan” oluşuyor. 24. madde mali hususları şöyle tanımlıyor: “Polis Özel Harekat timlerinin EMASYA Bölge veya Tali Bölge Komutanlıklarının harekat kontrolünde uzun süreli operasyonlara iştiraki halinde, bu timlerin iaşeleri ilgili askeri birlikler tarafından sağlanacaktır. Bu maksatla yapılan harcamalar mevcut mali mevzuat usullerine göre, İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü bütçesinden, Milli Savunma Bakanlığı bütçesine aktarılır” deniliyor.
İhtilaflar bile düşünülmüş
İmzalandığı 7.7.1997’den itibaren geçerli olan EMASYA protokolünde Genelkurmay Başkanlığı ile İçişleri Bakanlığı arasında ileride doğacak ihlitaflar bile unutulmamış. Protokolün 26. maddesi bunun için düzenlenmiş. O maddede, “Protokolün uygulanmasından doğacak ihtilaflar, aksayan hususlar ve değişiklik teklifleri karşılıklı görüşmeler yoluyla düzeltilecektir” deniliyor.
İŞTE O PROTOKOL
GENELKURMAY BAŞKANLIĞI İLE İÇİŞLERİ BAKANLIĞI ARASINDA 5442 SAYILI İL İDARESİ KANUNU “11/D MADDESİ” GEREĞİNCE ALINMASI GEREKEN MÜŞTEREK TEDBİRLERE İLİŞKİN PROTOKOL
BİRİNCİ KISIM
GENEL HÜKÜMLER
AMAÇ: MADDE-1: Bu protokolün amacı, bir veya birden fazla ilde çıkan veya çıkabilecek olaylarla ilgili olarak valilerin isteği üzerine askeri birlik tahsis edilmesi durumunda, güvenliğin, asayiş ve kamu düzeninin sağlanması ve terörle mücadelede, askeri birlikler ile kolluk kuvvetleri arasında; a) Kuvvet kullanılması b) Kuvvet kaydırılması c) Emir komuta ilişkileri d) İşbirliği ve koordinasyon e) Gerekli görülen diğer hususları, belirlemek, uygulanacak yöntem ve alınacak tedbirleri ortaya koymaktır.
KAPSAM: MADDE-2: Bu protokol, toplumsal olayların önlenmesinde ve kamu düzeninin sağlanmasında, mülki amirler (vali ve kaymakamlar), EMASYA Komutanlıkları (EMASYA Bölge Komutanlıkları, EMASYA Tali Bölge Komutanlıkları, EMASYA Birlik Komutanlıkları) ve kolluk kuvvetleri (Jandarma, polis, GKK, sadece asli görevleriyle sınırlı olmak üzere özel güvenlik birimleri) arasındaki yetki, görev ve sorumlulukları ile müştereken uygulanacak tedbirleri kapsar.
DAYANAK: MADDE-3: Bu protokol 5442 sayılı İl İdaresi Kanununun 11'inci maddesinin D fıkrasına dayanılarak hazırlanmıştır.
TANIMLAR: MADDE-4: Bu protokolde geçen; Olaylar: Her türlü terör ve toplumsal olayları, Emre alma: Bir birliğin/birimin kuruluşunda bulunduğu komutanlıktan/kurumdan alınıp, geçici olarak bir başka komutanlığa/ kuruma verilmesi ile emrine birlik/birim verilen komutanlığın emrine aldığı birliğin/birimin ikmal ve idaresinden sorumlu olmasını, Harekat kontrolüne alma: Fonksiyon, zaman ve yer bakımından sınırlandırılmış bulunan özel vazifeleri veya görevleri ifade edebilmesi, ilgili birlikleri/birimleri konuşlandırması ve bu birliklerin/birimlerin taktik kontrolünü elinde bulundurabilmesi veya tahsis edilmesi maksadıyla askeri birlik komutanının emrine verilen kuvvetleri sevk ve idare etmesi için tanınan yetkiyi, (Harekat kontrolü, ilgili birliklerin/kurumların bağlı unsurlarının ayrı olarak kullanılmak üzere tahsis edilmeleri yetkisini ihtiva etmez), Koordinatör Vali: Birden fazla ili içine alan olaylarda bu protokolün uygulanmasında, işbirliği ve koordinasyon sağlamak amacıyla gerekli görülen hallerde İçişleri Bakanı tarafından ilgili valiler arasından geçici olarak görevlendirilen bir valiyi, ifade eder.
İKİNCİ KISIM
KUVVET KULLANILMASI MADDE - 5: Terör ve toplumsal olayları değerlendirmek, kullanılacak kolluk kuvvetlerini düzenlemek, olaylara müdahale yöntemlerini belirlemek, kesintisiz koordinasyon ve işbirliğini sağlamak maksadıyla; il ve ilçe bazında “İL VE İLÇE GÜVENLİK KOORDİNASYON KOMİSYONLARI” ihdas edilir. İl Güvenlik Koordinasyon Komisyonları; vali garnizon komutanı veya temsilcisi, il jandarma komutanı, il emniyet müdürü, MİT temsilcisi ve gerekli görülen diğer ilgililerden teşkil edilir. İlçe Güvenlik Koordinasyon Komisyonları; kaymakam, garnizon komutanı veya temsilcisi, ilçe jandarma komutanı, ilçe emniyet müdürü/amiri, MİT temsilcisi (varsa) ve gerekli görülen diğer ilgililerden teşkil eder. İl ve İlçe Güvenlik Koordinasyon Komisyonları; yeterli hazırlık zamanı bırakacak şekilde, olaylara karşı alınacak tedbirleri ve müdahale yöntemlerini tespit eder, askeri kuvvet talep edilmesi konusunda mülki amirlerin karar vermelerine yardımcı olur. İl ve İlçe Güvenlik Koordinasyon Komisyonları; illerde vali, ilçelerde kaymakamların başkanlığında ayda bir defa olağan, gerekli hallerde olağanüstü toplanarak, il ve ilçenin güvenlik durumunu değerlendirir.
MADDE -6: Mülki amirler, olaylara müdahale için (tabii afet durumları hariç) askeri birlik talebinde bulunmadan önce;
a. Kolluk kuvvetleri ile kontrol altına alınabilecek olaylarda zayıf bir ihtimal de olsa olayların kontrolden çıkması söz konusu ise, kuvvet talebinde bulunmadan önce EMASYA komutanlıklarına (bölge/ tali) bilgi vererek, kademeli hazırlık süresi imkanı sağlar.
b. İl ve İlçe Güvenlik Koordinasyon Komisyonlarında yapılan durum değerlendirmesi neticesinde, mülki amirler tarafından askeri birliklerden kuvvet talebi zorunlu görülür ise, birlik komutanları ile koordinede bulunularak, uygun müdahale usullerinin icra edilmesine imkan verecek tarzda; birliklere hazırlık ve teşkilatlanma için yeterli zamanı sağlayacak şekilde önceden uyarı yapılır.
c. Kamu düzenini bozma istidadı gösteren terör dışındaki toplumsal olayların; kolluk kuvvetleri ile bastırılması esas alınır ve gerekli görülen hallerde, askeri gücün “caydırıcılık” özelliğinden yararlanılır.
d. Sportif faaliyetler, futbol maçları, planlı gösteri yürüyüşleri gibi olağan durumlar için, askeri kuvvet talebinde bulunulması hususu özenle değerlendirilmelidir. Zorunluluk olmadıkça kuvvet talebinde bulunulmamalıdır. MADDE - 7: Mülki amirler tarafından, önceden yapılacak planlama ve hazırlıklarda, kolluk kuvvetlerinin kullanılmasına ilişkin esaslar, muhtemel kullanma planları ve muhabere irtibatları, EMASYA Komutanlıkları ile yeterli bir zaman öncesinden koordine edilir. Mümkün olduğu durumlarda bu planlar, esaslar ve irtibatlar; muhtelif senaryolara göre prova edilir.
MADDE-8 : EMASYA Komutanlıkları tarafından, mülkü amirler emrindeki kolluk kuvvetlerinin muhtemel olaylarda daha önceden kullanabileceği göz önünde bulundurularak; emir komutanının askeri birliğe geçtiği andan itibaren, kolluk kuvvetlerinin “emre/ harekat kontrolüne” alma şeklinde kullanılacağı dikkate alınır.
MADDE-9: Toplantı ve gösteri yürüyüşü gibi toplumsal olayların şekil değiştirerek birçok bölgede, geniş halk kitlelerine yaygınlaşması, şiddete, katliama veya ayasal düzeni bozmaya yönelmesi durumunda İl/ilçe Güvenlik Koordinasyonları Komisyonu, olağanüstü ve ivedikllikle toplanır. Bu gibi durumlarda EMASYA Komutanlıkları (bölge/ tali) olayları yakinen takip eder ve birlikleri hazır bulundurur. Olayların gelişmesini değerlendirir. Bayta mülkü amirler olmak üzere ilgili kademelere bilgi verir ve gecikmenin yaratacağı mahsurları ortadan kaldırmak için olaylara müdahale eder. Bu ve benzeri durumlarda olayların yaygınlaşmasını önlemek ve olayları bastırmak esas alınır.
ÜÇÜNCÜ KISIM
KUVVET KAYDIRILMASI MADDE-10: Bir ildeki olayların gelişmesi üzerine mevcut kolluk kuvvetleri ile birlikte askeri birliklerin de yetersiz kalacağının değerlendirilmesi durumunda ilgili EMASYA Tali Bölge Komutanı bu ilden sorumlu EMASYA Bölge Komutanlığından yardım talep ederek iller arasında kuvvet kaydırması sağlanır.
MADDE-11: Birden fazla ili içine alan olaylarda aynı nitelikteki olayların gelişmesi veya kırsal kesimde de ve mevcut askeri birliklerin de yetersiz kalacağının değerlendirilmesi durumunda ilgili EMASYA Bölge Komutanlığı ve Koordinatör Vali arasında müteakip EMASYA Bölge Komutanı bir üst komutanlığından (Ordu/Kuvvet Komutanlığı, “J.Gn.K.lığı dahil”) kuvvet talebinde bulunarak iller arasında kuvvet kaydırır.
MADDE-12: Bir veya birden fazla ili içine alan terör olaylarında askeri birliklerin kullanılması için vali ve /veya koordinatör valiler tarafından kuvvet talebi yetkili EMASYA Komutanlıklarına yazılı olarak yapılır. Acil durumlarda bu istek sonradan yazılı şekilde şekle dönüştürülmek kaydıyla sözlü olarak yapılabilir. Bu yazılı talebin düzenlenmesinde kırsal alanlarda terörist unsurların yakalanması etkisiz hale getirilerek tasfiye edilmesi için bu tür harekatın kapsamı ve özelliği dikkate alınarak kesintisiz olarak sürecek seri operasyonların icrası dikkate alınır.
MADDE-13: Emaysa Komutanlıklarının talebi ve ihtiyaç halinde ilgili vali, kamu kurum ve kuruluşlarının hizmet araçgereç ve malzemelerinin il ve ilçeler arasında kaydırılmasının ve kullanılmasını sağlayarak personeliyle birlikte olay sürecince emre/harekat kontrolüne verebilir.
DÖRDÜNCÜ KISIM
EMİR-KOMUTA İLİŞKİLERİNİN DÜZENLENMESİ MADDE-14: EMASYA planlarının uygulanması için mülki makamlar tarafından kuvvet talebinde bulunduğu ve olay mahalline intikal edildiği andan itibaren kıdemli askeri komutan (Jandarma dahil) emir komutayı alır. Kolluk kuvvetleri bu andan itibaren askeri komutanını emrine girerler. Askeri komutan tarafından aksine bir emir verilmedikçe olay mahallindeki kolluk kuvvetlerinin almış odluları tertip, tedbir ve düzenler bozulmaz.
MADDE-15: Emir komutanın askeri birlik komutanına geçtiği andan itibaren zor kullanmanın derecesinin tayini ile kullanılacak araç ve gereçler ile silah kullandırmanın yetki ve sorumluluğu askeri komutandadır.
MADDE-16: Mülki makamların koordinatörlüğünde muhtelif senaryolara göre EMASYA planlarının uygulanması ,emir komuta ilişkileri ve işbirliğinin esaslarının geliştirilmesi maksadıyla ,ilgili EMASYA Bölge ve Tali Komutanlıkları ve kolluk kuvvetleri personelinin katılımı ile EMASYA / Komutanlıklarının koordinatörlüğünde ,yılda en az bir defa EMASYA seminerleri düzenlenir.
MADDE-17: Olaylara müdahale hangi kurum- kuruluşların destek görevi alacağı, il valileri veya görevlendirildiyse koordinatör vali tarafından ilgili EMASYA Bölge/ Tali Komutanlıkları ile koordine edilerek, belirlenir ve bu husus önceden yapılacak planlamalarda ayrıntılı olarak belirtilir.
MADDE-18: İlgili mülki amir tarafından görevlendirilen polis özel hareket timleri, iç güvenlik harekatı süresince EMASYA Bölge ve Tali Komutanlıkları'nın harekat kontrolünde görev yaparlar . Geçici köy korucuları da, bölgedeki ilgili jandarma komutanlığının emir-komutasında olarak EMASYA Komutanlıklarının harekat kontrolünde görev yaparlar.
BEŞİNCİ KISIM
İŞBİRLİĞİ VE KOORDİNASYON BİRİNCİ BÖLÜM KOORDİNATÖR VALİLİK MADDE-19: Birden fazla ili içine alan olaylarda, iller arasında kuvvet kaydırılması ve kullanılması, işbirliği koordinasyon, emir-komuta ilişkileri ve gerekli görülen diğer hususların uygulanmasını sağlamak üzere geçici olarak Koordinatör Vali olarak görevlendirilebilir. Görevlendirilen koordinatör vali, bulunduğu yerdeki EMASYA bölge komutanından gerekli görülen hallerde kuvvet talebinde bulunur, yürütülecek faaliyetleri ve işbirliğini bu komutanlıkla takip eder, iller ve kuvvetler arasında koordinasyonu sağlar.
İKİNCİ BÖLÜM HAREKAT MERKEZİ FAALİYETLERİ MADDE-20: Mülki makamlardan askeri kuvvet talebi geldiği andan itibaren EMASYA komutanlıkları nezdinde teşkil edilen “Asayiş Harekat Merkezleri”nde, jandarma komutanlıkları ve emniyet müdürlüklerini temsilen gerekli irtibat ve koordineyi sağlayacak şekilde, yeteri kadar irtibat personeli ve muhabere teçhizatı bulundurulur ve 24 saat esasına göre faaliyet gösterilir.
MADDE-21: Olayları en üst seviyede takip etmek, hükümeti ve komuta katını bilgilendirmek maksadıyla, Genelkurmay Başkanlığı bünyesinde bir İç Güvenlik Harekat Merkezi oluşturulmuştur. İçişleri Bakanlığı seviyesinde de buna eş değer bir “ASAYİŞ HAREKAT MERKEZİ” teşkilinde Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı Asayiş Harekat Merkezlerinden faydalanılır ve her iki kurum arasında işbirliği ve koordinasyona işlerlik kazandırılır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İSTİHBARAT FAALİYETLERİ MADDE-22: EMASYA Bölge ve Tali Bölge Komutanlıklarında; terörle mücadelede görev yapan bütün birimlerin istihbarat gayretlerinin birleştirilmesi ve istihbaratın koordinesi için, “MÜŞTEREK İSTİHBARAT MERKEZLERİ” tesis edilir. Başbakanlığın 25 Haziran 1996 gün ve 11269 sayılı genelgesi gereğince jandarma, MİT ve emniyet temsilcileri de bu merkezin çalışmalarına asil üye olarak katılırlar. Jandarma, MİT ve emniyet temsilcileri, EMASYA Bölge Komutanlığının belirleyeceği zaman, şekil ve usullerle çalışmalarını ve istihbarat bilgilerini takdim ederler ve karşılıklı istihbarat mübadelesinde bulunurlar. Elde edilen sonuçlardan ilgili valiye bilgi verilir.
ALTINCI KISIM
TAMAMLAYICI HUSUSLAR MADDE-23: EMASYA görevlerinde ve özellikle kırsal alanda terörist unsurlara karşı icra edilecek operasyonlarda polis özel harekat timleri ile askeri birliklerin birlikte kullanılması amacıyla, EMASYA komutanlıkları ve ilgili mülki amirlerin koordinasyonu ile müşterek tatbikatlar icra ediler
YEDİNCİ KISIM
MALİ HUSUSLAR MADDE-24: Polis özel harekat timlerinin EMASYA Bölge ve ya Tali Bölge Komutanlıklarının harekat kontrolünde uzun süreli operasyonlara iştiraki halinde, bu timlerin iaşeleri ilgili askeri birlikler tarafından sağlanacaktır. Bu maksatla yapılan harcamalar mevcut mali mevzuat usullerine göre, İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü bütçesinden Milli Savunma Bakanlığı bütçesine aktarılır
SEKİZİNCİ KISIM
YÜRÜTMEYE İLİŞKİN HUSUSLAR MADDE-25: Bu protokol imza tarihinden itibaren geçerlidir.
MADDE-26: Protokolün uygulanmasından doğacak ihtilaflar, aksayan hususlar ve değişiklik teklifleri karşılıklı görüşmeler yoluyla düzenlenecektir.
MADDE-27: İş bu protokol 7.7.1997 tarihinde taraflar tarafından imza altına alınmıştır. (PROTOKOLÜN ALTINDA İMZASI BULUNANLAR) İÇİŞLERİ BAKANLIĞI ADINA Teoman Ünüsan Vali İçişleri Bakanlığı Müsteşarı GENELKURMAY BAŞKANLIĞI ADINA Çetin Doğan Korgeneral Harekat Başkanı