Bir Şapka Devrimi Hikayesi

Yazar Dücane Cündioğlu'nun kaleme aldığı Arasokakların Tarihi adlı kitap dördüncü baskısını yaptı. Etkileşim Yayınları'nın düşünce serisiden yayınlanan kitap; Tarihin arasokakları, Merutiyet Hatıraları,Cumhuriyet Hatıraları ve Kabristanın hüzlü başlıklı dört bölümden oluşuyor. Kitapta yer alan yazılar Türkiye'nin siyasi düşünce ve sosyal dönüşüm yıllarında yaşadığı sancıları Müslüman bir düşünürün gözüyle yorumluyor.

Haber 7 Kitap Dünyası olarak sizlere bu kitaptan, Türkiye'nin en sancılı devrimlerinden Şapka Devrimi sürecinde yaşanan sosyal hali gözler önüne seren ilginç bir bölüm alıntıladık. Söz konusu bölüm, kitapta "Babanda mı Şapka giyerdi" adıyla yayınlandı: 

"Benim babam şapka giyerdi. Her mevsim için giydiği birçok şapkası vardı. Ben kışları kimi başlıklar taktımsa da doğru­su şapka giymekten pek hoşlanmadım. Belki o zamanlar parka giymek moda haline geldiğinden, belki de yiğitler üç hain kurşun yüzünden parkalarıyla vurulmuş yatarlar iken şapkalar umuru­muzda olmamıştı, kim bilir?

Her halde bu sebepten, şapka için insanların idam edilmiş, hapislere tıkılmış olmalarına bir anlam veremezdim, “şapka ile inkılap” kelimelerinin yanyana getirilmesini garipserdim. Şapka giymek ve giymemek konusundaki ısrarlı tavırlarda mübalağa kokusu bulmam da hiç kuşkusuz şapkanın ülkemin tarihi içe­risindeki yerini ve önemini kavrayamamaktan kaynaklanıyor­du. Hele hele o yıllarda etkisinde kaldığımız bazı telakkilerin de bu kavrayışsızlığı  derinleştirdiğini söyleyebilirim.

Önceleri fesin İslâmî bir kisve olmadığını öğrenmiş, daha sonra sarığın da labnî bir kisve sayılmayacağı, çünkü Efendimizin (s.a) düşmanlarının da başlarına sarık sardıkları gibi sıradan bilgilerle donanmıştık.

Bu bilgiler şaşkınlığımı daha da artırmış, şapka giymemek için arını veren veya insanlara zorla şapka giydirmek için yasa çıkartıp inkilâb yapan zevâtın bu ısrarlı tutumları zihnimde gittikçe büyüyen bir muamma halini almıştı.

Evet, noluyordu ki insanlar 'şapka'ya uğrunda ölümü göze ala­bilecekleri bir ehemmiyet atfediyorlardı?

Ben bu sualin cevabını öğrendiğimde, şapka çoktan uğrunda ölünecek bir simge olmaktan çıkmıştı. Belliydi ki sorun şapka de­ğildi, şapka simgesinin temsil ettiği köklü bir dünya-tasavvuruydu; ölenler ve öldürenler simgeden değil, işbu imgeden dolayı ölüyor veya öldürüyorlardı.

Bu tesbit, benim, göstergelerin o göstergelerin temsil ettikleri gerçekliklerden daha da önemli olduğunu farketmemle hemen hemen eş zamanlıdır: gösterenler anlamını yitirdiğinde, gösteri­lenler de bir şekilde anlamını yitiriyordu.

Bu yazıda simgeler ile imgeler arasındaki ilişkiyi tartışacak de­ğilim; sadece Şevket Süreyya'nın Suyu Arayan Adam adam hatıra­tından yapacağım bir alıntı aracılığıyla ideolojik sembolizmin ah­lakî maliyetine dikkat çekmeye çalışacağım o kadar.

İstiklâl Mahkemesi, Hacı Bayram türbesine giden yolun alt soka­ğında, iki katlı harap bir binada yerleşmişti. (...) Biz mahkeme kapısına girince, evvelâ alt kat sahanlığında veya odaların aralığında bir yerlerde oturtulduk. Yukarıda birtakım hareketler oluyordu. İnenler, çıkanlar, getirilenler, götürülenler vardı. Fakat bir aralık yukarıda kopan bir güruhu bütün hareket­leri durdurdu. İri yarı, pehlivan yapılı bir mahkeme üyesi, merdi­venin başında bağırıyor, tepiniyordu. Başında kocaman bir kalpa­ğı vardı. Hasır şapkalı bir gencin yakasına yapışmış tartaklayıp duruyordu;

— Nedir bu kepazelik? Bu şapka da ne oluyor? Baban da mı şap­ka giyerdi. Anandan mı şapkalı doğdun?

Sonra sözler, muameleler daha da sertleşti. Arkasından kuvvetli bir tekme yiyen genç, merdivenlerden aşağı tekerlendi. Çantası bir tarafa, şapkası bir tarafa gitti. Fakat heybetli üye hâla hıncını alamıyordu. Basamakların başında boyuna birtakım küfürler, ağır tabirler savuruyordu. Şapkasını, çantasını güçbela toparlayan genç kentlini sokağa attı. Artık bu tabirleri işitemeyeçek kadar uzaklaşmıştı.

Bu genç bir gazeteci idi (Hikmet Şevki). Şapka giymenin henüz kanunlaşmadığı, fakat bazı atılganların şapka giyebildiği günlerdi. Bu genç gazeteci de başına hasır bir şapka geçirmiş ve mahke­me binasına haber derlemek için şapkayla gelmişti. (...)

Aradan bir zaman geçti. Gene mahkemeye çağrıldık. (...) Bir ara­lık üst sahanlığın başında aynı iri yapılı üye göründü. Fakat şim­di başında bir hasır şapka vardı. (...) Basma kanundan evvel şap­ka giydi diye genç bir gazeteciyi merdivenlerden yuvarlayan [bu] adam, aradan kısa bir süre geçince, ünlü bir müderrisi [İskilipli Atıf Efendi] şapka giymedi diye darağacına verebiliyordu...

İdam edilen sarıklı bir müderris. Dayak yiyen şapkalı bir gazeteci. Ve döverken şapkasız, asarken şapkalı bir yargıç.

İşte bu hikaye, şapkasız ricali alkışlamayı marifet bilen bazı saf­dillere ithaf olunur!"