Türkiye İnsan hakları ve Eşitlik Kurumu görev ve yetkileri kapsamında yaşanan deprem felaketinin ardından sorumluluklarının bilincinde olarak hızlıca harekete geçmiştir. Kamuoyuyla da paylaşıldığı üzere aşağıda belirtilen çerçevede etkinlik ve aksiyonlar gerçekleştirilmiştir.
6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli yaşanan büyük deprem felaketi neticesinde; 11 ilimizde toplam 46 bin 104 can kaybı olduğu ve yıkık, acil yıkılacak ve ağır hasarlı bina sayısının 230 bini, bağımsız bölüm sayısının da 645 bini bulduğu açıklanmıştır.
Ayrıca bölgede yaşayan 13,5 milyon kişi bu depremlerden etkilenmiştir. Deprem bölgesinde konut ve barınma hakkı, temiz suya ve gıdaya erişim hakkı gibi temel insan haklarına erişim oldukça güçleşmiş ya da imkânsız hale gelmiştir. Depremin yıkıcı sonuçları kadınlar, çocuklar, engelliler ve yaşlılar gibi toplumun farklı kesimlerini de derinden etkilemiştir.
6701 sayılı Kanun ile kurulmuş olan Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumunun (TİHEK) temel görevleri; insan onurunu temel alarak insan haklarının korunması ve geliştirilmesini, kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınmasını, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesini sağlamak ile işkence ve kötü muameleyle etkin mücadele etmektir.
Tihek söz konusu görev ve yetkileri kapsamında yaşanan deprem felaketinin ardından sorumluluklarının bilincinde olarak hızlıca harekete geçmiştir.
İZLEME ZİYARETLERİ
Bu kapsamda; “İzleme ve İnsani Yardım Ziyaretleri” gerçekleştirilmiştir. Depremin ilk gününden itibaren Hatay, Osmaniye, Mersin, Malatya, Gaziantep il merkezi ve Nurdağı ilçesi, Adıyaman il merkezi ve Gölbaşı ilçesi, Kahramanmaraş il merkezi ile Pazarcık ve Elbistan ilçeleri ve bağlı köyleri ziyaret edilerek deprem sonrası mevcut duruma ilişkin yetkililerden ve saha görevlilerinden bilgi alınmıştır.
Aynı zamanda AFAD Başkanlığı, Ankara Şehir Hastanesi, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, Türkiye Barolar Birliği ve Türkiye Diyanet Vakfı Etimesgut İyilik Çarşısı yetkilileri ile görüşülerek depremden etkilenen kişiler için beslenme, barınma ve psiko-sosyal hizmetler konusunda yapılabilecekler istişare edilmiştir.
Afyonkarahisar’a gidilerek depremzede vatandaşların barındırıldığı yurtlara ziyaretler gerçekleştirilmiş; Valilik ve ilgili kurum ve kuruluşlardan yapılan çalışmalar hakkında bilgi edinilmiştir. İnsani yardım ve izleme ziyaretlerinin devam etmesi planlanmaktadır.
BAŞVURULAR
Tihek görev alanı ve yetkileri bağlamında başvuru alabildiği gibi sistematik insan hakları ve ayrımcılık yasağı ihlallerini resen inceleyebilmektedir.
6701 sayılı Kanun’a göre Kuruma başvurmadan önce karşı tarafa başvuru şartı aranmakta; kanunî temsilci veya vekil aracılığıyla yapılan başvurularda da temsile veya vekâlete dair geçerli bir yetki belgesinin sunulması gerekmektedir. Ancak yaşadığımız deprem felaketinde olduğu gibi telafisi güç ve imkânsız zararların doğması ihtimalinin bulunduğu durumlarda, uygulamanın düzeltilmesi için karşı tarafa başvuru şartı aranmaksızın başvuran ile doğrudan iletişime geçilerek rızaları alındıktan sonra herhangi bir yetki belgesi talep edilmeden başvurular incelemeye alınmaktadır.
Depremden etkilenen engelli bireyler tarafından yapılan başvurularda, zorunlu ve/ya gerekli görülmeyen hallerde engelli raporu istenmemektedir. Ayrıca Kuruma başvuru yapmak, bilgi almak veya taleplerini dile getirmek isteyen kişiler 0312 422 78 00 numaralı Kurum Danışma Hattı veya mail adresleri (baskanlik@tihek.gov.tr, oninceleme@tihek.gov.tr) üzerinden Kuruma ulaşabilmektedir.
Depremzedelerin çeşitli konulardaki yardım talepleri 7/24 esasına göre kayıt altına alınmaktadır. Bu aramalar kapsamında, ayrıca Kurumun görev alanına ilişkin başvurular için kişilere ne şekilde başvuru yapılacağına dair hukuki yol gösterilmektedir. Ek olarak, Kurumumuzun sosyal medya hesaplarında afet bölgesinde yaşayan vatandaşlarımız için başvuru bilgilendirme broşürü yayımlanmıştır.
BASIN AÇIKLAMALARI VE RAPORLAMA FAALİYETLERİ
Deprem felaketi sonrasında evlerini ve işlerini kaybetmiş kişilerin yeni bir ev ve iş arama süreçlerinde de çeşitli insan hakları ihlallerinin meydana gelmeye başladığı Kurumumuz tarafından tespit edilmiştir. Bu tespitlerin akabinde fahiş fiyat artışlarının önüne geçilmesi, konut ve barınma hakkının korunması, işe alım süreçlerinde depremzedelerin çalışma hakkının korunması ve ayrımcı muamelelerde bulunulmamasına ilişkin basın açıklamaları yapılarak kamuoyunun farkındalık düzeyini arttırmak amaçlanmıştır.
Kurum Başkanı Prof. Dr. Muharrem Kılıç, TRT Haber’de canlı olarak yayımlanan Ekonomi 7/24 programına katılarak depremzedelere yönelik ayrımcılık yasağı ihlallerinde idari yaptırımlar uygulanacağını belirtmiştir.
Anadolu Ajansı, TRT Haber ve Sabah Gazetesi’ne de deprem felaketinde artan konut fiyatları başta olmak üzere sürece ilişkin konularda Başkan tarafından röportajlar verilmiştir.
Depremzedelerden yüksek kira bedeli istenmesi, depremzedelere ev verilmemesi ve istihdam sağlanmaması gibi eylemlerin insan hakları ihlali olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca, Kurumun deprem sonrası kira artışlarına ilişkin resen inceleme başlatarak yakın zamanda kamuoyu ile paylaşılacak olan “Barınma Hakkı Bağlamında Deprem Sonrası Kira Artışlarının Değerlendirilmesi Raporu”nu hazırlamıştır.
ULUSLARARASI İŞ BİRLİĞİ
Uluslararası iş birliği çalışmaları kapsamında, Avrupa Ulusal İnsan Hakları Kurumları Ağı (ENNHRI) başta olmak üzere akran ulusal insan hakları kurumları (UİHK) ile temaslarda bulunulmuştur.
ENNHRI tarafından, afet dönemleri konusunda benzer tecrübesi olan UİHK’lerin Kurumumuzla deneyimlerini paylaşmaları talep edilmiştir. Bu kapsamda, Kuruma iletilen Ekvador Ombudsmanlığı, Şili Ulusal İnsan Hakları Kurumu, Meksika Ulusal İnsan Hakları Komisyonu, Bosna-Hersek Ombudsmanlığı, Hırvatistan Ombudsmanlığı, Nepal ve Yeni Zelanda tecrübelerinden ve iyi uygulama örneklerinden yararlanılarak “Deprem Sonrası Durum ve Afet Yönetimine İlişkin İnsan Hakları Temelli İzleme” başlıklı bir kitapçık hazırlanmıştır.
Söz konusu çalışmada, dezavantajlı gruplara yönelik insan hakları temelli izleme kontrol listesi başta olmak üzere, afet bölgeleri için irtibat kurulabilecek numaralara ve Kurumun görev alanına ilişkin bilgilendirme ve ilgili başvuru prosedürlerine yer verilmiştir.
Bununla birlikte, deprem bölgelerinde insan hakları temelli izleme faaliyetleri kapsamında diğer paydaşlarla etkin iş birliği ve farkındalık faaliyetleri gerçekleştirmek üzere yürütülmesi planlanan proje çalışmalarına ilişkin Avrupa Konseyi Ankara Program Ofisi ile temaslar devam etmektedir.
GEZİCİ EKİPLER
Kurum tarafından deprem bölgesinde daha aktif faaliyetler yürütülebilmesi amacıyla büro açılması için çalışmalar yoğunlaştırılmış ve 7 Mart 2023 tarihli ve 32125 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6903 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Gaziantep’te büro açılmasına karar verilmiştir.
Depremin büyüklüğü ve etki alanının genişliği göz önüne alındığında yukarıda sayılan faaliyetlerin artırılması gerekliliğinin bilincinde olarak; Gaziantep bürosuna bağlı depremden etkilenen illerde gezici ekipler kurulması ve ekipler tarafından sözlü başvuru alınması planlanmaktadır.
TİHEK Kanunu'nun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 33’üncü maddesinde başvuru dili Türkçe olarak belirtilse de başvuranın kendisini daha iyi ifade edebildiği başka bir dildeki başvurusu, Kurumca haklı ve makul olduğunun tespiti halinde kabul edilebilecektir. Bu kapsamda, ekiplerde imkanlar ölçüsünde farklı dillerde tercüman bulundurulacaktır. Ayrıca, işitme engelli bireylerin başvuru yapabilmesi için işaret dili tercümanının da ekiplere dâhil edilmesi planlanmaktadır.