10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü kapsamında Tihek bir mesaj yayımladı. Mesajın tam metni :
"Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) tanımıyla ruh sağlığı; “sadece ruhsal bozukluğun olmaması değil; her bireyin kendi potansiyelini gerçekleştirebilmesine, günlük yaşamın olağan gerilimleri ile baş edebilmesine, üretken ve verimli bir biçimde çalışabilmesine ve yaşadığı topluma katkı vermesine imkân sağlayan iyilik halidir”.
Dünya Ruh Sağlığı Günü ilk olarak 10 Ekim 1992 tarihinde, Dünya Ruh Sağlığı Federasyonunun ruh sağlığının korunması adına yapılan çalışmaları teşvik etmeyi ve ilgili konularda halkı eğitmeyi amaçlayan yıllık bir etkinliği olarak kutlanmıştır. Dönemin Ruh Sağlığı Federasyonu Genel Sekreteri Eugene Brody’nin önerisi üzerine 1994 yılından itibaren Dünya Ruh Sağlığı Günü için tema kullanılması kararlaştırılmıştır. Her yıl farklı bir temayla kutlanan Dünya Ruh Sağlığı Günü’nün 2022 yılındaki teması; “Herkes için ruh sağlığını küresel öncelik haline getirin” olarak belirlenmiştir. Dünya Ruh Sağlığı Günü’nde, genel sağlığın ayrılmaz bir parçası olan ruh sağlığının korunmasına, ruhsal sağlık sorunlarının önlenmesine, ruhsal sağlık sorunu olan her yaştan bireyin ulaşılabilir, kabul edilebilir, karşılanabilir ve kaliteli ruh sağlığı hizmetine erişimindeki sorunlara, ruhsal sağlık sorunları yaşayan bireylere yönelik ayrımcılık, dışlama ve damgalama konularına dikkat çekilmesi amaçlanmaktadır.
Yapılan araştırmalara göre dünya genelinde yaklaşık 970 milyon kişi ruh sağlığı sorunlarına sahiptir ve her sekiz kişiden biri ruh sağlığı sorunu yaşamaktadır.[1] Ruh sağlığı sorunları, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde engelliliğin ilk on nedeni arasında yer almaktadır.[2] Bu ruh sağlığı sorunlarından “depresyon”, küresel hastalık yükünde üçüncü sırada yer almaktadır ve 2030 yılında birinci sıraya yükseleceği tahmin edilmektedir.[3] Özellikle koronavirüs pandemisi süreci ile ruh sağlığı açısından da küresel bir kriz yaşanmış, kısa ve uzun vadeli stresler yaygınlaşmış ve milyonlarca insanın ruh sağlığı bozulmuştur.[4]
Ruh sağlığı sorunu yaşayan kişilerin korunması, erken tanı ve tedavilerinin gerçekleştirilmesi, herkesin ulaşabileceği, yaygın ve nitelikli ruh sağlığı hizmetlerinin sağlanabilmesi adına çeşitli ülkelerde ruh sağlığı mevzuatları oluşturulması bu kişilerin günlük yaşama adaptasyonlarının sağlanması açısından önem arz etmektedir. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde 1990 tarihli Engelli Amerikalılar Yasası[5] işyerinde depresyon, travma sonrası stres bozukluğu ve diğer ruh sağlığı sorunları olan bireyleri koruma altına almış, İngiltere’de ise Ruhsal Kapasite Yasası[6] ruh sağlığı sorunları yaşayan bireylerin haklarını geniş bir kapsamda ele almıştır.
Ruh sağlığı sorunları yaşayan bireylerin haklarını korumayı hedefleyen mevzuat düzenlemelerinin ülkemiz de dâhil olmak üzere birçok ülkede bulunmaması, bu konuda atılması gereken adımların olduğunu göstermektedir. Ülkemizde bu husustaki çalışmalar çeşitli zamanlarda gündeme gelse de bir türlü sonuç alınamamaktadır. Konuya dair en son Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Psikiyatri Birliği ve Avrupa Psikiyatri Birliği’nin önerileri ve Türkiye Psikiyatri Derneği başta olmak üzere bu konuda uzmanlaşan derneklerin katkılarıyla “Ruh Sağlığı Kanunu Teklifi” oluşturularak 2018 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmuş (2/858) fakat sonuca ulaşılamamıştır. Uzun süredir kanunlaşması planlanan Ruh Sağlığı Kanunu’nun yeniden gündeme getirilmesine rağmen nihayete erdirilmemesi ülkemiz için önemli bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır.
Bilindiği üzere İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsanî veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol hükümleri çerçevesinde TİHEK Türkiye’nin ulusal önleme mekanizması olarak kişilerin özgürlüklerinden yoksun bırakıldığı ya da koruma altına alındığı yerlere düzenli ziyaretler gerçekleştirmektedir. Bu bağlamda yüksek güvenlikli adli psikiyatri hastaneleri, ruh sağlığı ve hastalıkları hastaneleri, engelli bakım merkezleri gibi yerlere ziyaret gerçekleştirmek de TİHEK’in görev ve yetki alanına girmektedir. Gerek söz konusu ziyaretler sonucu yayınlanan ziyaret raporları[7] gerekse de yıllık raporlar[8] ve yayınlarımızda Ruh Sağlığı Kanunu’nun çıkmasının önemine değinilmektedir.
İnsan sağlığının ayrılmaz parçası olan ruh sağlığının öneminin vurgulandığı bu özel günde, ülkemizin Ruh Sağlığı Kanunu sürecini yakından takip ettiğimizi belirtiyor, sürecin kısa süre içerisinde sonuca ulaştırılmasını temenni ediyor ve Dünya Ruh Sağlığı Günü’nü kutluyoruz."
[1] https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-disorders
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Mental_disorder
[3] World Health Organisation, Provisional agenda item 6.2, 130th session, 1 December 2011, EB130/9.
[4] https://www.who.int/campaigns/world-mental-health-day/2022
[5] https://en.wikipedia.org/wiki/Americans_with_Disabilities_Act_of_1990
[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Mental_Capacity_Act_2005
[7] Bkz. 2022-35 sayılı Adana Dr. Ekrem Tok Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi Ziyareti Raporu, s.30. ve 2019-22 sayılı Elazığ Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi Ziyaret Raporu, s.29. “Bir ruh sağlığı yasası olmaması nedeniyle, başta kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı olmak üzere, hastaların ve personelin hak ve yükümlülüklerine ilişkin belirsizlikler olduğu gözlemlenmektedir. Bu çerçevede, başta Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi olmak üzere, uluslararası ve ulusal insan hakları standartları gözetilerek bir mevzuat çalışmaları yapılması gerektiği değerlendirilmektedir.”
[8] Bkz. İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi 2020 Yılı Raporu, s.44; s.59. “Ruh sağlığı alanındaki hakları konsolide edecek, bu konudaki korumayı güçlendirecek ve buna ilişkin usul ve esasları ortaya koyacak bir Ruh Sağlığı Kanunu’nun ihdas edilmesi,