AK Parti, toplam 26 maddelik anayasa paketini muhalefete sundu. Yargının demokratik meşruiyetine yönelik düzenlemeler taslağın temelini oluşturuyor. Geçici maddelere göre muhtemel bir referandumda paketin tümü oylanacak. Değişiklikler, Anayasa Mahkemesi'ndeki davaları da kapsayacak. CHP, paketin içeriğini incelemediğini ancak destek vermeyeceğini açıkladı. MHP, reformun yeni döneme bırakılmasını isterken, BDP yapıcı muhalefet sözü verdi. 
 
Adalet Bakanlığı'nın bütün kurumların mutabakatını sağlayarak 2008'de hazırladığı 'Yargı Reformu Stratejisi Taslağı'yla başlayan çalışmalar dün önemli bir aşamaya geldi. Kısmi anayasa değişikliklerini içeren reform paketi, kamuoyuna ve muhalefet partilerine sunuldu. Toplam 26 maddeden oluşan paket, bu ayın sonuna kadar Meclis'e getirilecek. Geçici maddelere göre düzenlemeler yayımlandığı tarihte yürürlüğe girecek ve muhtemel bir referandumda tümü oylanacak. Değişiklikler, Anayasa Mahkemesi'ndeki mevcut davaları da kapsayacak. Mahkemenin yedek üyeleri, asıl üye sıfatını kazanacak. Reform, başta yargıda demokratikleşme olmak üzere toplumun farklı kesimlerinin beklentilerine cevap veren değişiklikler içeriyor. Anayasa Mahkemesi ile HSYK'nın yapısı değiştiriliyor. Üye sayıları demokratik meşruiyet ve geniş tabanlı temsil esasına göre artırılıyor. Pakete destek için dün muhalefet turuna çıkan AK Parti'nin hukukçu kurmayları, 'makul olan her türlü teklif ve değişikliğe açık olduklarını' iletti. Ancak uzlaşma adımı olumlu karşılık bulmadı. CHP Grup Başkan Vekili Hakkı Suha Okay, paketin içeriğini henüz incelemediklerini ancak destek vermeyeceklerini açıkladı. Genel Başkan Deniz Baykal ise AK Parti'ye ağır suçlamalarda bulundu. MHP, uzlaşma komisyonu kurulmasını, değişiklikler belirlendikten sonra reformun seçim sonrasına bırakılmasını önerdi. Paketi önemsediğini açıklayan BDP ise yapıcı muhalefet sözü verdi.

Anayasa değişikliği teklif taslağı, yürürlük maddesi hariç 22 maddeden oluşuyor. Teklif, Anayasa'nın 10, 20, 23, 41, 53, 69, 74, 84, 94, 125, 128, 129, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 156 ve 159. maddelerinde değişiklik öngörüyor. Anayasa'nın geçici 15. maddesinin yürürlükten kaldırılmasını da düzenleyen teklif taslağında, 3 geçici madde de yer alıyor. Teklif taslağının yayımı tarihinde yürürlüğe girmesi ve halkoylamasına sunulması halinde ise tümüyle oylanması öngörülüyor.

Muhalefet partilerinin görüşüne sunulan taslak, şu düzenlemeleri içeriyor:

Kapatma davası Meclis'in izniyle açılabilecek

Siyasi partilerin kapatılması sürecini yeniden düzenliyor. Mevcut Anayasa'da Yargıtay cumhuriyet başsavcısı, Anayasa'ya aykırı fiillerin odağı haline geldiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'ne doğrudan dava açabiliyor, Anayasa Mahkemesi de nitelikli çoğunlukla temelli kapatma kararı veriyor. Değişiklikte, kapatma davası açma yetkisinin Meclis'te partilerin eşit katılımıyla oluşturulacak Kurul'a devredilmesi öngörülüyor. Buna göre Yargıtay başsavcısının talebi üzerine, Meclis başkanının başkanlığında komisyon oluşturulacak. Komisyonun üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oyla vereceği izin üzerine Anayasa Mahkemesi'ne dava açılabilecek. Başsavcı, aynı sebeplerle ikinci bir kapatma davası başvurusunda bulunamayacak. Anayasa Mahkemesi ise 19 üyenin 13'ünün oyuyla kapatma kararı alabilecek. Anayasa'daki 'Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz.' hükmü de kaldırılıyor. Paketteki geçici 18. maddede ise parti kapatmayla ilgili değişikliklerin Anayasa Mahkemesi'nde görülmekte olan davalarda uygulanacağı öngörülüyor. Paket yürürlüğe girmeden başsavcı herhangi bir parti hakkında dava açarsa Anayasa Mahkemesi bu davayı incelemeye başlayacak. Ancak yasa yürürlüğe girdikten sona Yüksek Mahkeme, başsavcının Meclis'ten izin almasını isteyecek.

'Meclis kürsüsü' kapatma gerekçesi yapılamayacak; Siyaset yasağı 3 yıl olacak

Milletvekillerinin Meclis çalışmalarındaki oy ve sözleri, düşünce açıklamaları ile idarenin eylem ve işlemleri TBMM tarafından başka bir karar alınmadıkça siyasi parti kapatma davalarına konu edilemeyecek. Söz ve eylemleriyle kapatma davasına neden olan milletvekillerinin vekilliği düşürülüyor ve siyaset yasağı getiriliyordu. Siyaset yasağı 5 yıldan 3 yıla iniyor. Yüksek Mahkeme kararından sonra milletvekilliğinin düşmesini öngören Anayasa'nın 84. maddesi yürürlükten kaldırılıyor.

Partilerin Mali denetimini Sayıştay yapacak

Teklife göre, daha önce Anayasa Mahke-mesi'nce yapılan siyasi partilerin mali denetimi görevi Sayıştay'a veriliyor. Siyasi partiler mali denetim raporlarını Sayıştay'a sunacak. Sayıştay'ın bu denetim sonunda vereceği karar kesin olacak.

Danıştay yerindelik denetimi yapamayacak

Teklifte, Danıştay ve idari yargının kararlarıyla yaptığı hukukilik denetimi yerine 'yerindelik denetimi' konusunda da düzenleme bulunuyor. Yargı yetkisinin, idarî eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olduğu, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamayacağı hükmü getiriliyor. 
 
Anayasa Mahkemesi'nin 3 üyesini Meclis seçecek

Düzenlemede, Anayasa Mahkemesi'nin 11 olan üye sayısı 19'a çıkarılıyor. Mahkemeye üye seçim yöntemi de değiştiriliyor. TBMM'ye, Sayıştay'ın göstereceği adaylar arasından 2, baro başkanlarının aday göstereceği adaylar arasından bir avukatı seçme yetkisi veriliyor. Cumhurbaşkanı ise, Yargıtay'ın göstereceği adaylar arasından 3, Danıştay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin göstereceği adaylar arasından birer, YÖK'ün öğretim üyeleri arasından göstereceği adaylar arasından üç isim seçecek. Cumhurbaşkanı, 9 üyeyi ise doğrudan belirleyecek. Beş üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından; iki üyeyi ise yükseköğrenim görmüş Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları arasından doğrudan seçecek. Yüksek Mahkeme'ye üye seçilebilmek için 45 yaş şartı aranacak.

Yüksek Mahkeme'ye bireysel başvuru hakkı

Pakette, Türkiye'nin AİHM'de sıklıkla mahkumiyetinin önüne geçilecek düzenleme de yer alıyor. Anayasa'nın 148. maddesinde öngörülen değişiklikle, kanun yollarının tüketilmiş olması şartıyla Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru hakkı (anayasa şikâyeti) da getiriliyor.

HSYK'ya yüksek yargının dışından da Hâkim ve savcılar seçilebilecek

Tasarıda, HSYK'nın üye sayısı 7'den 21'e çıkarılıyor. Birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve savcılar, öğretim üyeleri ve avukatlar Kurul'a üye seçiyor. 4 üye öğretim üyesi, üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanı'nca, bir üye raportörler arasından Anayasa Mahkemesi'nce, üç üye mensupları arasından Yargıtay Genel Kurulu'nca, bir üye mensupları arasından Danıştay Genel Kurulu'nca, yedi asıl üye birinci sınıf adli yargı hâkim ve savcılar arasından adli yargı hâkim ve savcılarınca, üç üye birinci sınıf idarî yargı hâkim ve savcıları arasından idarî yargı hâkim ve savcılarınca seçilecek. HSYK üyeleri, dört yıl görev yapacak. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilecek. Kurul'un 10 tane de yedek üyesi olacak. Kurul'un başkanı Adalet Bakanı olacak. Kurulun meslekten çıkarma cezalarına karşı yargı yoluna gidilebilecek.

12 Eylül darbecileri yargılanabilecek

Teklifte 12 Eylül darbesini yapan Milli Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisi'ne yargılanmama zırhı getiren Anayasa'daki geçici 15. maddenin yürürlükten kaldırılması da öngörülüyor.

Askere sivil yargı yolu açılıyor

Pakete göre askerî yargının da görev alanı net bir şekilde çiziliyor. Anayasa'nın 145. maddesindeki değişiklik teklifinde, askerî yargının asker kişilerin, sadece askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri askerî suçlara ait davalara bakmakla görevli olduğu belirtiliyor. Madde teklifinde, "Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde görülür. Savaş hali haricinde, asker olmayan kişiler askerî mahkemelerde yargılanamaz." hükmü yer alıyor.

Yüksek askeri şûra'nın (YAŞ) ihraç kararlaRIna itiraz Edilebilecek

Anayasa'nın 125. maddesinde değişiklik öngören teklife göre, YAŞ'ın her türlü ihraç kararına karşı yargı yolu açılıyor. YAŞ kararıyla yapılan atama ve terfi işlemleri yargı denetimi dışında olacak. Değişiklikle, memura uyarı ve kınama cezasına karşı yargı yolu açılıyor. "Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz." hükmü getiriliyor.

Memura toplu sözleşme hakkı

Anayasa değişikliğiyle yalnızca işçilere tanınan toplu sözleşme yapma hakkı memurlara da veriliyor. Anayasa'nın 53. maddesinde değişiklik getiren teklife göre, memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahip olacak.

Ombudsmanlık (kamu denetçiliği) Anayasa'ya giriyor

Bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı Anayasa'ya giriyor. Anayasa'nın 74. maddesinde yapılması öngürülen değişiklikle, herkesin bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahip olduğu ve TBMM Başkanlığı'na bağlı Kamu Denetçiliği Kurumu'nun idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceleyeceği kaydediliyor.

Pozitif ayrımcılığa Anayasa koruması

Değişiklik paketinde Anayasa'nın 10. maddesindeki kanun önünde eşitlik ilkesi de bulunuyor. Kadın erkek eşitliği, çocuklar, yaşlılar ve engelliler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı yorumlanamayacağı belirtiliyor.

Kişisel bilgileriN korunması talep edilebilecek

Teklife göre, herkes kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip olacak. Anayasa'nın 20. maddesinde yapılması öngörülen değişiklik, kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsıyor.

Anayasa'ya çocuk hakları da giriyor

Anayasa değişikliği teklifiyle ilk kez çocuk hakları da Anayasa'ya giriyor. Teklife göre, her çocuk, "yeterli himaye ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme" hakkına sahip olacak. Devlet, çocuk istismarı, cinsellik ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alacak.

Maddeler tümüyle halkoyuna sunulacak

Pakette CHP lideri Deniz Baykal'ın anayasa değişikliği maddelerinin ayrı ayrı oylanmasıyla ilgili teklifinin kabul görmediği ortaya çıktı. Değişiklik paketinin yürürlük maddesinde "Bu kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer ve halkoyuna sunulması halinde tümüyle oylanır." hükmü bulunuyor.

Hukukçular değerlendirdi

HSYK'ya düz vatandaş seçilebilmeliydi Doç. Dr. Osman Can:

Anayasa değişikliği paketi ile Anayasa Mahkemesi'ne sade vatandaşlardan da üye seçimi yapılabilecek. Ben sade vatandaşlardan üye seçiminin HSYK'ya yapılmasını tercih ederdim. Anayasa Mahkemesi biraz daha hem politik hem de siyasal açıdan bir kombinasyon yapılması gereken bir yer. Yine de teklifteki yapı, mevcut Anayasa Mahkemesi'nin yapısından daha iyi.

Paketi ürkek ve zayıf buluyorum Prof. Dr. Serap Yazıcı:

1982 Anayasası'nın tümüyle değiştirilmesinin Türkiye'de demokrasinin önünü açacağı fikrindeyim. HSYK ile Anayasa Mahkemesi'nin yapısının demokratik dünyadaki emsallerine uymadığı hepimizin malumu. HSYK benzeri organların bir kısım üyelerinin mutlaka parlamento tarafından seçilmesi gerekir. Meclis'in daha çok üye ataması gerekirdi. Demokratik ülkelerdeki uygulama bu yöndedir. Bu açıdan ben paketi ürkek ve zayıf buluyorum.

Meclis daha fazla üye atayabilirdi Doç. Dr. Mustafa Şentop:

Anayasa Mahkemesi üye sayısı daha da artırılabilirdi. Meclis 3 üye seçebiliyor. Meclis'in seçtiği üye sayısı daha fazla olabilirdi. Ama bu da önemli bir gelişme. Vatandaşlar AİHS'de yer alan bazı hakların ihlal edilmesi halinde Anayasa Mahkemesi'ne başvurabilecek. Bu da bir kazanım. Anayasa Mahkemesi'nde daireler oluşturulması ve genel kurul halinde çalışmasının da önemli olduğunu düşünüyorum.