12 Eylül darbesinin izlerini taşıyan 1982 Anayasası'nın sivilleştirilmesine yönelik en ciddi adım dün atıldı. 1980'lerdeki Soğuk Savaş döneminde hazırlanan mevcut Anayasa'nın 26 maddesini değiştirecek reform paketi Meclis Başkanlığı'na sunuldu. Reform sürecinde Türkiye'nin gözü artık Meclis'teki partilerin üzerinde olacak. 
 
Türkiye, 1980'lerin Soğuk Savaş şartlarını içeren darbe anayasasında 30 yılın ardından en kapsamlı değişikliğe gidiyor. AK Parti'nin hazırladığı anayasa değişikliği paketi 200'ün üzerindeki imza ile dün Meclis Başkanı Mehmet Ali Şahin'e verildi. Görüşmenin ardından gazetecilere açıklama yapan AK Parti Grup Başkan Vekili Bekir Bozdağ, paketin bir uzlaşma metni olduğunun altını çizdi. Her konuda objektif, hukukun gereklerine ve milletin taleplerine uygun düzenlemeler yapıldığını belirten Bozdağ, Meclis çalışmalarında siyasî partiler, bağımsız milletvekilleri ve sivil toplum örgütlerinden 'pozitif katkı' istedi.

Teklifin sunulmasının ardından gözler artık Meclis'e çevrildi. Kamuoyu tarafından sivil anayasanın ilk adımı olarak değerlendirilen paket, gelecek hafta komisyonda görüşülmeye başlanacak, ardından da Genel Kurul'da oylanacak.

AK Parti'nin yapılan müzakereler sonrasında rötuşladığı anayasa paketi, 26 maddeden oluşuyor. Maddelerden birisi geçici 3 maddeyi kapsıyor. Teklif, pozitif ayrımcılığa anayasa koruması getiriyor. Kişisel bilgilerin korunmasının talep edilebilmesini içeriyor. Kamu denetçiliğine (ombudsmanlık) de yer veren teklifin 'Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları' şeklinde yeniden düzenlenen maddesine "Devlet, her türlü istismara karşı, çocukları koruyucu tedbirleri alır." cümlesi ekleniyor. Teklife göre, 'vatandaşın yurtdışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle ve hakim kararına bağlı olarak sınırlandırılabilecek'. Gelecek hafta TBMM Anayasa komisyonunda görüşülecek teklifteki diğer düzenlemeler şöyle:

Kuvvet komutanlarına Yüce Divan yolu

Anayasa değişikliği teklifinde daha önce açıklanan taslaktan farklı olarak 'Yüce Divan' konusu yer alıyor. Teklifle Meclis başkanı, Genelkurmay başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanları ile Jandarma Genel komutanının başbakan ve bakanlar gibi görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan'da yargılanması öngörülüyor.

Genel grev yasağı kaldırılıyor

Teklifte daha önce açıklanan taslaktan farklı olarak, toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere de yansıtılması, uzlaştırma kurulu kararlarının toplu sözleşme niteliğinde olması öngörülüyor. Ayrıca, genel grev yasağı da kaldırılıyor.

Birden fazla sendikaya üye olma imkanı

Bir kişinin aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olmasının yolu açılırken, memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınıyor. Toplu sözleşmenin emeklilere yansıtılmasının yolu da açılıyor.

Kapatma davası Meclis iznine bağlanıyor

Teklife göre, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı doğrudan kapatma davası açamayacak. Başsavcının kapatma talebini, TBMM'de grubu bulunan her siyasi partinin 5'er üye ile temsil edildiği ve Meclis Başkanı'nın başkanlığında oluşturulacak komisyon değerlendirecek. Komisyonun üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oyla vereceği izin üzerine açılacak dava sonucunda Yüksek Mahkeme'ce karara bağlanacak. Komisyonun kararları, yargı denetimi dışında olacak. Anayasa'nın 'milletvekilliğinin düşmesi' başlıklı 84. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırılıyor. Buna göre, kapatma davasının kaldırılmasına paralel olarak, milletvekilliğinin düşürülmesi uygulaması da kaldırılıyor. Siyasi partilerin mali denetimi de Sayıştay tarafından yapılacak.

Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı 19 yerine 17 oluyor

Teklif, taslaktan farklı olarak Anayasa Mahkemesi'nin 11 olan asıl üye sayısını 17 olarak öngörüyor. TBMM, Yüksek Mahkemeye 3 üye seçecek. Cumhurbaşkanı ise 10 üyeyi Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve YÖK'ün göstereceği adaylar içinden seçecek. Böylece, cumhurbaşkanı taslaktan farklı olarak Askeri Yargıtay'dan üye seçmiş olacak. Cumhurbaşkanı, 4 üyeyi de üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, 1. sınıf hakim ve savcılar ile Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından direkt olarak seçebilecek. Taslakta yer alan, cumhurbaşkanının 2 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları arasından seçmesinden vazgeçildi. Anayasa değişikliğinde iptale, partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için ise mahkemenin üye tam sayısının üçte ikisinin oyu aranacak.

Yüksek Mahkeme üyelerinin görev sürelerine 12 yıl sınırı getiriliyor

Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresine sınır getiriliyor. Üyeler, 12 yıl için seçilecek. Bir kişi ikinci kez üyeliğe seçilemeyecek. Bir kişi, 12 yıldan önce yaş sınırını doldurursa emekliye ayrılacak. Yüksek Mahkeme, iki bölüm ve Genel Kurul olarak çalışacak. 
 
Anayasa Mahkemesi'ne kişisel başvuru hakkı genel tutulacak

Herkes, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki Anayasal haklarından birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla ve kanun yollarının tüketilmiş olması şartıyla Anayasa Mahkemesi'ne başvurabilecek. Bireysel başvurunun taslakta öngörülen, 'anayasa şikayeti' ile sınırlı olması uygulaması kaldırılarak, bireysel başvuru hakkı genel tutuluyor.

HSYK'ya yüksek yargı dışından hakim ve savcılar seçilebilecek

HSYK'nın ise 7 olan asıl üye sayısı 21'e, 5 olan yedek üye sayısı ise 10'a çıkarılıyor. Teklife göre HSYK 3 daire halinde çalışacak. Taslaktaki Anayasa Mahkemesi'nin HSYK'ya üye seçmesi ve Anayasa Mahkemesi raportörlerinin HSYK'ya seçilmesini öngören düzenlemeden vazgeçilirken, bu üye Adalet Akademisi'ne verildi. Kurulun, 4 asıl üyesi, yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri, üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından seçilecek. Adalet bakanı kurul başkanlığını yürütecek. Adalet Bakanlığı müsteşarı ise üye olmaya devam edecek. Kurulun 'meslekten çıkarma' cezasına ilişkin kararlarına itiraz yolu getiriliyor.

Askere sivil yargı yolu açılıyor

Teklif, askeri yargının yetki alanını net bir şekilde çiziyor. Askeri mahkemeler, asker kişilerin sadece askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri askeri suçlara ait davalara bakmakla görevli olacak. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, her durumda adliye mahkemelerinde görülecek. Siviller, savaş hali dışında askeri yargıda yargılanamayacak.

12 eylül darbecilerinden hesap sorulacak

Anayasa'nın, 12 Eylül dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeleri ile bu dönemde kurulan hükümetlerde görev alanların yargılanmasını önleyen geçici 15. maddesi de yürürlükten kaldırılıyor.

YAŞ'ın ihraç kararlarına itiraz hakkı

Teklif ile Yüksek Askeri Şûra (YAŞ) kararları yargı denetimine açık hale getiriliyor. Yargı, bu yetkiyi, idari eylem ve işlemin hukuka uygunluğunun denetimiyle sınırlı kullanacak, yerindelik denetimi yapamayacak.

Ekonomik ve Sosyal Konsey kuruluyor

Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında hükümete istişari nitelikte görüş bildirmek amacıyla, Ekonomik ve Sosyal Konsey kuruluyor.

Değişiklik süreci nasıl işleyecek?

Anayasa değişikliği teklifi, gelecek hafta TBMM Anayasa Komisyonu'nda görüşülmeye başlanacak. Teklif, komisyon üye tamsayısının yarısından bir fazlasının oyunu alması durumunda Genel Kurul'a sevk edilecek. Ancak teklifin Genel Kurul görüşmeleri için iki ayrı oturum yapılacak. Anayasa değişikliği tekliflerinin birinci ve ikinci oturumda kabulü, üye tamsayısının beşte üçüne tekabül eden 330 milletvekilinin gizli oyu ile mümkün olacak. Ancak maddenin yürürlüğe girmesi için 330 sayısı da yeterli değil. 330 ile 367 oy arasında destek alan değişiklikler, 'referandum aralığı' sayıldığından cumhurbaşkanı tarafından ya TBMM'ye iade edilecek ya da halkoylamasına sunulacak. 367'yi geçmesi durumunda ise cumhurbaşkanının değişikliği 'kabul' veya 'halkoylamasına götürme' yetkisi bulunuyor.