Notlar ve Tenkidler

Mehmet Akif'in Doğum Yeri Bayramiç Midir?

Değerli meslektaşım Prof. Dr. Kaya Bilgegil, Mehmed Akif, Resmi Hal Tercemesi, Basılmamış bazı mektup ve manzumeler adlı araştırmasıyla, şairimizin hayat ve eserlerine dair yeni bilgiler kazandırmış bulunuyor ¹. Kaya Bilgegil' in bu araştırmasında yayımladıklarını, Akif' in Resmi Hal Tercemesi, Mektupları, Şiirleri olmak üzere üç bölümde toplayabiliriz. Bunlardan ilki, Başbakanlık Arşivi, Sicill-i Ahval Defterinden (C.175, s.47) olduğu gibi nakledilmiştir; geri kalan iki bölümdekiler, mektupları, şiirleri ise, kendisine, Ali Taşçıoğlu Bey' in verdiği vesikalardan faydalanılarak neşredilmiştir. Müellifimiz, bu malzemeyi tanıtma düşüncesiyle bilgi vermiştir: Şiirler, «Akif' in Baytar Müfettişi Muavini olarak Edirne' de bulunduğu sıralarda, aynı şehirde kitapçılık eden Rizeli Taşçıoğlu Süleyman Efendi' ye ait iki defter parçasında yer alıyor. Süleyman Efendi' ye ait iki defter parçasında yer alıyor. Süleyman Efendi'den halen hayatta olup, İstanbul' da Bakırköyü' nde ikamet eden oğlu, Ali Taşçıoğlu Bey, Bu defterlerle birlikte, şair tarafından babasına gönderilmiş birkaç mektubu da bize verdi. Emekli me'mur olan bu zat, Edirne' deyken, babasının Akif tarafından ziyaret edildiğini hatırlıyor; hatta şairin kendisini sevdiğini, okşadığını haber veriyor. Baş ve son kısımlarından epeyi sayfalar kopmuş bulunan» bu defterlerde, başka şairlere ait manzumelerle «birer mecmua-i eş'ar mahiyeti taşıyan bu defterlerden birinde Akif'in şiirleri, Edirne' de Baytar Müfettişi Mehmed Akif Efend' nin tertip etmiş olduğu gazelliyat» olarak takdim edilmiştir (S.2). Araştırmada, işte, bu malzemeden faydalanılarak şairimizin üç mektubu ile dört gazeli, Terkib-i Bend'i, bunlar dolayısıyle gerekli bilgiler de verilerek, ayrıca, hal tercemesi de dâhil, hepsinin fotokopileri yayımlanmıştır.

Kaya Bilgegil' in, dayandığı malzeme bakımından tanıtmağa çalıştığımız bu değerli araştırması dolayısıyla, Akif' in doğum yeri Bayramiç olup-olmadığı üzerinde duracağız. Akif' in biraz önce sözünü ettiğimiz, hal tercemesini içine alan vesikada «Bin iki yüz doksan dene-i hicriyyesinde sene-i maliyye 1289 Kal'a-i Sultaniyye sancağına mülhak Bayramiç Kasabasında tevellüd ettiği Tezkire-i Osmaniyye suret-i musaddakasında muharrerdir.» cümlesi vardır. Müellifimiz, bu münasebetle, «... İstanbul' da Fatih'te Sarıgüzel' de doğduğunu bildiğimiz Akif' in nüfus tezkiresi suretinde Kal'a-i Sultaniyye sancağına mülhak Bayramiç kasabasında doğduğunun kayıtlı olduğunu gördük. Doğum tarihi, Fatih Ders-i 'amlarından İpekli müteveffa Tahir Efendi' nin mahdumu oluşu, bulunduğu me' muriyetler hakkında verilen bilgiler gösteriyor ki, bu Mehmet Akif, bizim şair Mehmet Akif' tir. Bu i'tibarla şairin resmi hal tercemesini okuyucularımıza sunmağı faydalı buluyoruz» diyor.(S.53) Bu ifadesinden anlaşıldığı üzre, her zaman olduğu gibi ihtiyatı elden bırakmıyor; kesin bir ifade ile. Akif' in Sarıgüzel' de değil, Bayramiç' de doğduğunu öne sürmüyor. Ancak, bu vesika elimize geçmeden önce Sarıgüzel' de doğduğunu bildiğimiz, bir başka deyişle, bu vesika dolayısıyle Bayramiç' de doğduğunu öğrendiğimiz fikrinde olduğu da anlaşılmaktadır; Akif' in nüfus tezkiresinde Bayramiç' de doğduğu kaydedildiğini yazanlar bulunduğu mes'elesine hiç dokunmayışı da, bu fikri beslediğini kuvvetlendirir. Bu hususta yazılanlar gözden kaçmasaydı, Sonuç başlıklı bölümünde kaydettiği, «bu araştırma yazısıyle neşredilen resmi vesika ortaya koymuştur ki, şimdiye kadar Fatih' de Sarıgüzel' de doğduğu bilinen Mehmed Akif' in doğum yeri, Kal'a-i Sultaniyye sancağına mülhak Bayramiç kasabası'dır kesin hükmüne (S.38) varmış olacağını sanmıyoruz.

Akif' in en yakın dostlarından Eşref Edib' in verdiği bilgiye göre «Üstad, İstanbul' da doğmuş olmakla beraber, nüfus yaşadığı Bayramiç' den alınmış. Bu sebeple, Mehmed Eşref' i hemşehri sayardı. Mehmed Eşref, Ezher' e devam eden fazilet sahibi bir Türk talebe...

«Üstad ilk defa Bayramiç' de mukabele okumuş. Kur'an'dan okuyacağı sahifeyi orada ezberler, sonra okurmuş. Bayramiç' e babasıyle beraber gitmiş. Bayramiç' de bir köprü varmış. Oradan aşağı atlarmış. Bir atlar, bir daha atlar, bir daha atlarmış. Çok fa'almiş. O zaman şalvar giyermiş. Mehmed Eşref diyor: Üstad bunları kendisi anlatır, Bayramiç' den çok bahsederdi. Tahin helvasına da orada alışmış. ²» Yine, Akif' in yakın dostlarından Midhat Cemal' in kaydettiğine göre, «Akif nüfus tezkiresinde doğduğu yer Bayramiç gösterilmiş; bu, yanlıştır. Akif doğunca nüfus tezkiresi çıkarılmamış ve çocukluğunda, babasıyle Bayramiç' e gidince orada çıkarıldığı için, doğduğu yer Bayramiç gösterilmiş. ³»

Biz Mehmed Akif, Hayatı ve Eserleri adlı kitabımızın her iki basımında, Akif' in çocukluğundan beri yakın arkadaşı İ.E.M Kemal ile ⁴, damadı Ömer Riza Doğrul da ⁵, onun Fatih' te Sarıgüzel' deki evlerinde doğduğunu yazdıklarından, nüfus kâğıdındaki bu Bayramiç kaydinden, orada doğduğu fikrinde olmadığımız için söz etmemiştik; bu gün de, aynı düşüncedeyiz.

Mehmed Akif'e Dair İki Vesika

Kubbealtı Akademi Mecmuası'nın 1977 Nisan' ında yayımlanan 2'nci sayısındaki notlar ve Tenkidler başlıklı yazımızın birinci bölümünde, değerli meslektaşım Prof. Dr. Kaya Bilgegil'in Başvekalet Arşivi, Sicill-i Ahval Defteri'nden alarak neşrettiği vesika dolayısıyle, Mehmed Akif' in nüfus tezkiresi' nde Bayramiç' de doğduğu kaydedilmişse de, orada değil İstanbul' da doğduğunu isbata çalışmıştık. Bu yazımızı lütfen okuyan M. Uğur Derman' ın mecmuamızın 1977 Temmuz' una ait 3' üncü sayısındaki Mehmed Akif' e dair İki Vesika adlı yazısındaki, «İlk Nüfus tezkiresi Bayramiç' den alınırken, doğum yeri de yanlışlıkla ayni yer olarak gösterilen Akif' imiz, Sessiz yaşadım, kim beni ner'den bilecektir diyebilen yaradılışı dolayısıyle, bu hatayı her halde sonradan düzelttirmek lüzumunu da duymamıştır.» cümlesinden, bizimle ayni fikirde olduğu anlaşılmaktadır. Müellifimiz, bu münasebetle bizlere, değerli iki vesika da kazandırmıştır: Bunlardan biri, kaybolan aslı yerine, 7 Kanun-ı Sani, 1335' de aldığı nüfus tezkiresi, öteki emekli maaşı cüzdanı' dır; her ikisinin klişesi, ilkinin yeni harflere çevrilmiş metni de neşredilmiş bulunuyor.

Akif' in hayat çizgisi hakkındaki bilgilerimizi tamamlayıcı bu değerli yazı dolayısıyle bir bakıma basit bir tarih yanlışına dikkati çekmeği faydasız görmüyoruz: 7 Kanun-ı Sani, 1335' in Miladi karşılığı 20 Ocak, 1919 gösterilmiştir. Gazi Ahmed Muhtar Paşa' nın Takvimmü's-Sinin-ine göre, bu Mali tarihin karşılığı 20.01.1920 ise de, 1 Mart, 1333 (1917)' den başlayarak Efrenci (Gregorian) takvimi kullandığımızdan, ay-gün tarihlerine Rumi (Julian) takvimine göre onüç gün eklemeyi kaldırdığımız için, 7.1.1335'in doğru karşılığının 7.1.1920 olduğunu söyleyebiliriz.

Mehmed Akif'e Dair İki Vesika

Fuad Şemsi İnan merhumun ¹ metrukatı arasında bulunan ve -klişesiyle birlikte- lüzumlu kısımlarını yeni harflere aktardığımız bu tezkirenin, kaybolan aslı yerine 7 Kanun-ı sani 1335 (20 Ocak 1919) de verildiği, sonundaki ifadeden anlaşılmaktadır.

İlk nüfus tezkiresi Bayramiç' den alınırken, doğum yeri de yanlışlıkla ayni yer olarak gösterilen Akif'imiz, «Sessiz yaşadım, kim beni nereden bilecektir?» diyebilen yaradılışı dolayısıyle, bu hatayı her halde sonradan düzelttirmek lüzumunu da duymamıştır.

Nüfus tezkiresini şimdi birlikte okuyalım:

Maliye Nezareti Evrak-ı Nakdiye ve Levazım Müdüriyeti
Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Tezkiresidir 

İsim ve Şöhreti: Mehmet Akif Efendi.

Pederi ismiyle Mahall-i ikameti : Müteveffa Tahir.
Validesi ismiyle mahall-i ikameti: Emine Şerife Hanım.
Tarih ve mahall-i veladeti: 1920 (iki yüz doksandır) Bayramiç
Milleti : İslam
San'at ve sıfat ve hizmet ve intihab salahiyeti : Orman Nezaretinde Baytar Müfettişi
Müteehhil ve zevcesi müteaddid olup olmadığı: müteehhildir.
Eşkali:
Boy: Orta Göz: Ela Sima: Buğday Alamet-i farika-i sabite: Tamam Vilayeti: İstanbul Kazası: Hırka-i Şerif Mahalle ve karyesi: Hoca Üveys Sokağı: Hüsrevpaşa Caddesi Mesken Numarası: 10 Nev-i Mesken: Hane.
Balada isim ve şöhret ve hal ve sıfatı muharrer olan Mehmed Akif Efendi Devlet-i Aliyye'nin tabiiyetini haiz olup, ol suretle ceride-i nüfusda mukayyed olduğunu müş'ir işbu tezkire i'ta kılındı.

 Nezaret-İ Umur-i Dahiliyye
7 Kanun-ı sani 335
Bermucib-i kayd zayiinden verilmiştir
İmza
(Okunamadı)

Nüfus tezkiresinin arka yüzünde, Beyoğlu I. Noterliğince 20 Haziran 1936 da (yani Mısır dönüşü) bir suret verildiğine dair meşruhat vardır.

Diğer vesika da Akif Bey' e memlekete avdet ettikten sonra, bin türlü güçlük çıkartılarak bağlanılan 178 lira 20 kuruşluk emekli maaşının cüzdanıdır ki, mutemedi sıfatıyle Fuad Şemsi Bey tarafından üç kere -üçer aylık olarak- alınabildiği, cüzdanın koparılmış sahifelerinden anlaşılıyor. Bu üç maaş kesintilerinden sonra, 322.70+347.50+329.00=999.20 lira tutmaktadır. Esefle belirtelim ki, gözü de gönlü de tok Akif'imizin -ömrünün nihayetinde- devletten görebildiği alaka, işte bu maaştan ibarettir.

Kerem Abadi 

dunyabizim.com'dan alıntıdır.