'Bizi en eksiksiz biçimde yaratan, güzelce terbiye eden, peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi vesellemi göndererek bizi şereflendiren Allah'a hamd olsun.

Ahlakın en yücesi, yapılacak işlerin en güzel ve değerlisi dini yaşarken adaba riayet etmek, Âlemlerin Rabbinin emirlerine uymak ve peygamberlerin ahlakına uygun hareket etmektir. Allah Teâlâ Kur'an-ı Kerim'de buyurmuş, efendimiz de sünneti ile bize edebi öğretmiştir. Sahabe, tabiin ve sonraki ahlak önderleri de bize ahlak ve adaba dair birçok şey bırakmıştır. Kur'an, sünnet ve ahlak önderleri vasıtasıyla bize gelen bu bilgiler çok değerli ve sayıca pek çoktur.'

Cami ve mescid adabı

* Girerken sağ ayakla, çıkarken sol ayakla çıkmak

* Ayakkabısının temizliğine dikkat etmek

* İçeride bulunanlara selam vermek

* Kıbleye doğru oturmak ve hal hareketlere dikkat etmek

* Az konuşup kötü söz söylememek

* İnsanları incitecek davranışlardan kaçınmak

* Alış veriş yapmamak

Tuvalet adabı

* Tuvalete girmeden önce besmele çekmek ve şeytanın şerrinden Allah'a sığınmak

* Elbiseyi temiz tutmaya titizlik göstermek

* Çıktıktan sonra elbiseye düzgünlüğü açısından dikkat etmek

* Çıktıktan sonra Allah'a hamd etmek

Abdest ve temizlik adabı

* Misvak kullanmak

* Organları yıkarken duaları da okumak

* İşlediği günahlar sebebiyle tevbe etmek

* Abdest ile namaz arasında boş söz söylememek

* Bıyığı kısaltmak

Ticaret adabı

* Tüccar, kamuya ait yol üzerinde tezgâh açamaz

* Doğru ölçüp tartan akıllı bir genç çalıştırır ve ona terazinin kefesini biraz ağır tutmasını tembihler

* Terazisi hassas olur. Kesinlikle ölçü ve tartıda hile yapmaz

* Her günün başında ilk iş olarak terazisini siler, kontrol eder

* Oturduğu zaman Kur'an okur. Bakması haram olana gözünü çevirmez

* İnsanların, çalıştırdığı işçilere bahşiş vermesine engel olmaz

* Satarken eşyasını övmez, satın alırken de yermez

* Satışa sunduğu malı tanıtırken doğruluktan ayrılmaz

* Yalandan uzak durur

* Gençlerle şakalaşmaz

* Biriyle tartıştığında alttan alır

Yemek adabı

* Yemekten önce ve sonra elleri yıkamak

* Besmele çekmek

* Sağ eliyle ve önünden yemek

* Lokmaları küçük tutmak ve güzelce çiğnemek

* Sofrada bulunanların yüzüne bakmamak

* Yaslanarak yememek

* Yemek bitiminde Allah'a hamd eder

Su içme adabı

* İçmeden önce bardağın içine bakar ve besmele çeker

* Suyu ayakta içmez

* Üç yudumda içer ve her yudumda 'elhamdülillah' der

* Yanında başkaları varsa suyu sağındakine uzatır

Evlilik planlayanın adabı

* Kişi evleneceği kızda önce dindarlık, sonra güzellik, sonra da istiyorsa zenginlik arar

* 'Şu eşyaları getireceksin' diye şart koşmaz

* Din kardeşinin talip olduğu kıza talip olmaz

* Düğün yemeğinde ve töreninde kendisini Allah'tan uzaklaştıracak iş yapmaz

* Gelini ailesinin önünde öpmez. Bunu baş başa kaldığında yapar

* Kızın dindar olup olmadığını, namazları ve oruçlarını aksatıp aksatmadığını, utanma duygusunu, temizliğini, konuşurken kullandığı sözcüklerin güzellik ve çirkinliğini, evinden ayrılıp ayrılmadığını ve anne babasına iyi davranıp davranmadığını araştırır.

* Evlilik sözleşmesi yapılmadan önce kızı gizlice görmeye çalışır.

İzin isteme adabı

* Kapı çalındıktan sonra kapının tam karşısında durmaz

* Kapıyı çalmadan önce sübhanallah ve elhamdülillah der

* İlk söz olarak selam verir

* Evdekilerin konuşmalarını dinlemez

* Üç defa izin ister, verilirse girer, verilmezse geri döner

* Kim olduğu sorulunca adını söyler

İnsan ilişkilerinde usuller

* Bir yere veya bir topluluğun arasına girdiğinde önce selam ver ve uygun bir yere otur, kimseyi yerinden kaldırma. Yer açılırsa oraya otur.

* İnsanların arasında yürürken onları rahatsız edecek şekilde hızlı ya da yavaş yürüme.

* Oturduğunda yanındakilere özel olarak selam ver.

* Tanımadığın insanlarla oturmak zorunda kaldığında, onlarla lüzumsuz konular hakkında konuşma. Çirkin sözler söylenirse duymazlıktan gel.

* İnsanları asla küçük görme. Belki o küçümsediklerin senden daha iyi ve daha dindardır.

* Dünyaya değer verme. Çünkü ona değer verirsen, dünya malına sahip olanlara da değer vermen gerekecektir. Bu da seni Allah'ın gözünden düşürebilir.

* Zenginlerin mallarından faydalanmak için onlara değer verme bununla beraber onlara düşmanlık da etme. Ama Allah için yapılan düşmanlık başkadır.

* İnsanlara şefkat ve rahmet nazarıyla bak.

* Seni övenlerin, sana ikramda bulunanların yanlarına sık sık gidip gelme.

* İnsanların elindeki mala tamah etme.

* İnsanlara karşı büyüklenme.

* Öğüdünü kabul edeceğine ümit verdiğin kişilere nasihat de bulun. Aksi halde hem öğüdünü dinlemezler hem de kin beslerler.

* İnsanların doğru sözlerini dinle, boş (batıl) sözlerine kulak asma.

[Not: Bu dosya, İmam Gazali'nin 'Bidayetu'ul-Hidaye ve el-Edebu fi'd-din' adlı eserlerinin, Osman Güman tarafından Türkçeye çevrilen ve İlke Yayınları tarafından basılan, 'Adap Kitabı' adlı çalışmasından derlenerek oluşturulmuştur. İmam Gazali, Adap Kitabı, İlke Yayıncılık]